Γράφει ο Γιώργος ΚαρελιάςΥποτίθεται ότι οι άνθρωποι του Τύπου (πρέπει να) γνωρίζουν καλύτερα τα προβλήματά του, τις αιτίες της κρίσης που αντιμετωπίζει και, επομένως, τις λύσεις που υπάρχουν για να βγει από αυτήν.
Ε, λοιπόν, δεν υπάρχει τίποτα πιο ανακριβές. Ειδικά για τις λύσεις, έχουν μαύρα μεσάνυχτα. Αλλιώς, γιατί να μην τις εφαρμόσουν, για να βγουν από το διαφαινόμενο αδιέξοδο;
Με αφορμή το δραματικό και αναπάντεχο τέλος του «Ελεύθερου Τύπου» (ναι, αναπάντεχο κι όσοι ισχυρίζονται ότι δήθεν έβλεπαν σημάδια απλώς κοροϊδεύουν -ποιος θα μπορούσε να προβλέψει ότι η Γιάννα Αγγελοπούλου θα δεχόταν να πάθει ένα τέτοιο στραπάτσο, που είναι αμφίβολο αν θα της επιτρέψει να κυκλοφορήσει στο εξής στην Αθήνα;), πλημμύρισαν οι σελίδες των περισσοτέρων εφημερίδων και του Διαδικτύου με αρκετούς μύθους και κατά συνθήκην ψεύδη, που αποτελούν δήθεν τις αιτίες της κρίσης του Τύπου και γενικότερα του συστήματος των μέσων ενημέρωσης.
Θα δούμε μερικούς από αυτούς τους μύθους, αλλά πρώτα ορισμένους αριθμούς. Η κυκλοφορία των ημερησίων εφημερίδων έφτασε σε ύψος - ρεκόρ το 1974 (περί το ένα εκατομμύριο φύλλα) και το 1989 (λίγο πιο πάνω). Ηταν δύο χρονιές με δραματικά γεγονότα (πτώση χούντας κ.λπ.) και πολιτική έξαψη (σκάνδαλο Κοσκωτά - πτώση ΠΑΣΟΚ). Εκτοτε άρχισε η πτώση, που σήμερα έχει πάρει τα χαρακτηριστικά κατρακύλας: Μετά βίας η μέση ημερήσια κυκλοφορία φτάνει τα 300 χιλιάδες φύλλα.
Αυτά είναι τα στοιχεία. Και τώρα οι ........
μύθοι: Μύθος πρώτος: «Φταίει η διαπλοκή και η επιδίωξη μετατροπής του Τύπου σε πρώτη εξουσία, αντί της τέταρτης που είναι». Ποια είναι, όμως, η αλήθεια; Αυτό ίσχυε πάντα. Είναι πασίγνωστο ότι στην προδικτατορική Ελλάδα εφημερίδες και των δύο πλευρών του πολιτικού φάσματος έκαναν ευθείες παρεμβάσεις στην πολιτική ζωή. Ακόμη και για ένα διάστημα μετά τη Μεταπολίτευση, η «παράδοση» αυτή διατηρήθηκε. Ομως, οι κυκλοφορίες των εφημερίδων παρέμεναν σε υψηλά επίπεδα. Σήμερα καμιά εφημερίδα δεν έχει τέτοια επιρροή.
Μύθος δεύτερος: «Φταίνε οι προσφορές που κάνουν οι εφημερίδες». Ποια είναι η αλήθεια; Οι προσφορές επελέγησαν ως ένα είδος άμυνας των εντύπων απέναντι στο τσουνάμι της τηλεόρασης, η οποία μετά το 1989 άρχισε να σαρώνει τον τομέα της ενημέρωσης. Μετά το σπάσιμο του κρατικού μονοπωλίου και το άνοιγμα των ιδιωτικών τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθμών πολλοί άνθρωποι έπαψαν να αισθάνονται την ανάγκη να ενημερώνονται από τις εφημερίδες. Τους έφτανε να ακούνε το πρωί το ραδιόφωνο και το βράδυ την τηλεόραση. Οι εφημερίδες κάτι έπρεπε να κάνουν για να τους κρατήσουν. Και επέλεξαν τη μέθοδο των προσφορών. Μπορεί να μην ήταν η ευτυχέστερη, αλλά δεν οφείλεται σ' αυτήν η απώλεια αναγνωστών. Και είναι τουλάχιστον υποκριτικό, ορισμένοι να παριστάνουν τους αθώους του αίματος, διαπιστώνοντας δήθεν τώρα τη μεγάλη αμαρτία των προσφορών, όταν επί χρόνια διακόνησαν αυτόν τον Τύπο, χωρίς ποτέ να εκφράσουν αντιρρήσεις γι' αυτό που έκαναν οι ιδιοκτήτες.
Μύθος τρίτος: «Φταίει το γεγονός ότι οι εφημερίδες είναι κομματικοποιημένες και ελεγχόμενες από το κυρίαρχο πολιτικοοικονομικό σύστημα». Ποια είναι η αλήθεια; Οτι αυτό ίσχυε κατά μείζονα λόγο στις προηγούμενες δεκαετίες. Τότε που σπάνια δημοσιογράφος τολμούσε να γράψει ένα κείμενο κάπως επικριτικό για τον πολιτικό χώρο που διακονούσε η εφημερίδα του. Κι αν το έγραφε, ξεσπούσε σάλος κι όλοι έψαχναν να βρουν «τι κρύβεται από πίσω». Σήμερα τέτοιος κίνδυνος, ευτυχώς, δεν υπάρχει. Οι εφημερίδες έχουν τις λιγότερες πολιτικο-κομματικές εξαρτήσεις, είναι πιο κριτικές και πιο πλουραλιστικές. Ομως, οι αναγνώστες δεν φαίνεται να το εκτιμούν. Ας το πούμε με ένα επίκαιρο παράδειγμα: Ο «Ελεύθερος Τύπος» της δεκαετίας του '80, που κάποιοι νοσταλγούν, διακονούσε τον άκρατο φανατισμό και επιφύλαξε στον τότε πρωθυπουργό και τη σύζυγό του τον τίτλο «ο απατεώνας και το τσόκαρο». Ο «Ελεύθερος Τύπος», που έκλεισε σήμερα, ήταν μια αξιοπρεπής, πλουραλιστική και πλούσια εφημερίδα.Το συμπέρασμα για το «τι θέλει η κοινωνία» είναι ολοφάνερο.
Μύθος τέταρτος: «Οι εφημερίδες πρέπει να γίνουν πιο ποιοτικές και με μεγαλύτερη εξειδίκευση». Ποια είναι η αλήθεια; Οτι αυτό ακριβώς έχει ήδη γίνει. Η ποιότητα των σημερινών εφημερίδων, σε σχέση με αυτές των προ του '90 δεκαετιών, είναι η νύχτα με τη μέρα. Στις σημερινές εφημερίδες βρίσκεις τα πάντα, σε ποσότητα και ποιότητα, που το '70 και το '80 ήταν όνειρο απατηλό. Ούτε αυτό το εκτιμούν οι αναγνώστες.
Μύθος πέμπτος: «Οι εφημερίδες έχασαν την αξιοπιστία τους». Δηλαδή, οι εφημερίδες των προηγούμενων δεκαετιών, που υμνούσαν τον αρχηγό και το κόμμα, χωρίς ίχνος αυτοκριτικής, ήταν περισσότερο αξιόπιστες από τις σημερινές, που είναι γεμάτες από κριτικές παρατηρήσεις; Βεβαίως, παρατηρούνται φαινόμενα αναξιοπιστίας, όπως στην περίπτωση της «είδησης» με την επίσκεψη του Ερντογάν, αλλά τέτοια φαινόμενα ήταν συνήθη και στο παρελθόν. Απλώς σήμερα δεν περνάνε απαρατήρητα, είτε λόγω του οξυμμένου ανταγωνισμού μεταξύ τους, είτε λόγω της πληθώρας των πηγών σχολιασμού. Αλλά «ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω». Εχει παρατηρήσει ποτέ κανείς πόσες ανοησίες γράφονται καθημερινά σε ορισμένα από τα περίφημα «μπλογκ» του Διαδικτύου, τα οποία, κατά τα άλλα, θέλουν να είναι τιμητές των εφημερίδων;
Δεν έχει νόημα να συνεχίσουμε με παρόμοιους μύθους. Ας δώσουμε μια διευκρίνιση και μετά μια απάντηση σε δύο εύλογες απορίες. Η διευκρίνιση: Οταν σ' αυτό το κείμενο μιλάμε για εφημερίδες, εννοούμε τις πέντ' έξι εφημερίδες που μπορούν να σταθούν (ακόμα) στα πόδια τους αυτοδύναμες, που πληρώνουν αξιοπρεπώς τους εργαζόμενους και δεν χρωστούν στα ασφαλιστικά τους Ταμεία, που αφήνουν στους δημοσιογράφους τους (σχετικά έστω) περιθώρια ελευθερίας γνώμης κ.λπ.
Ηεύλογη απορία: Αν συμβαίνουν όλα τα παραπάνω, γιατί αυτή η κατρακύλα των κυκλοφοριών και η γιγάντωση των οικονομικών προβλημάτων των επιχειρήσεων Τύπου; Απάντηση πρώτη: Οι εφημερίδες έχουν πάψει πλέον, εδώ και δύο δεκαετίες τουλάχιστον, να είναι η μοναδική πηγή μαζικής πληροφόρησης. Πρώτα η τηλεόραση και το ραδιόφωνο και τώρα το Διαδίκτυο καλύπτουν τις ανάγκες πληροφόρησης (δωρεάν) των (άλλοτε) αναγνωστών τους. Τους μένουν οι περισσότερο απαιτητικοί, αλλά φαίνεται ότι δεν είναι τόσοι όσοι απαιτούνται για να στηρίζουν επί πολύ βιώσιμες επιχειρήσεις. Απάντηση δεύτερη: Η οικονομική κρίση μειώνει τα διαφημιστικά έσοδα και η ανάπτυξη των ηλεκτρονικών τους σελίδων δεν αποφέρει, μέχρι στιγμής, αξιόλογα έσοδα που να αναπληρώνουν τις απώλειες από το περίπτερο. Αυτή είναι η μεγάλη και απλή αλήθεια και τα υπόλοιπα είναι δευτερεύουσες ή τριτεύουσες αιτίες της κρίσης. Παίζουν ρόλο, αλλά όχι καθοριστικό.
Για τις ευθύνες των εκδοτών, των δημοσιογράφων, των συνδικαλιστικών εκπροσώπων τους, της «κοινωνίας» και της Πολιτείας θα γράψουμε στο αυριανό φύλλο.
Καρελιάς