Σημειώνει ο Δημήτρης Γιαννακόπουλος
Για την
σημερινή ουκρανική κρίση δεν σκόπευα να γράψω τίποτε στο διαδίκτυο, τηρώντας
την υπόσχεσή μου προς τον αναγνώστη: εδώ, δεν αναλύω και σχολιάζω θέματα που
σχετίζονται αμέσως με τα επαγγελματικά μου ενδιαφέροντα. Αυτή είναι «συνθήκη
εντιμότητας» κατά την άποψή μου. Και η
Ουκρανία εμπίπτει άμεσα και όχι απλώς έμμεσα στα επαγγελματικά μου ενδιαφέροντα.
Άρα, δεν θα μπορούσα να εκφράσω τη γνώμη μου, σε αυτή την φάση τουλάχιστον, στο
επίπεδο της πολιτικής ανάλυσης και επί του......
ιδιαίτερου χειρισμού της κρίσης. Πάλι
όμως, το να μην γράψω κάτι για ένα τόσο σοβαρό ζήτημα που ασφαλώς επηρεάζει την
Ελλάδα, ή ακόμη θα μπορούσε να της αλλάξει εντελώς τις προοπτικές στο πλαίσιο
της δικής της κρίσης, μάλλον δεν θα ήταν σωστό!
Στις
παρακάτω αράδες θα σημειώσω, λοιπόν, αυτά που θα μπορούσα με ειλικρίνεια και ευθύνη
να αρθρώσω, χωρίς να υπεισέρθω σε λεπτομέρειες χειρισμών των συγκεκριμένων
παραγόντων που εμπλέκονται στη κρίση. Και αυτό το πράττω για να συμβάλω σε μια
προσπάθεια να μην παρασυρθεί ο έλληνας αναγνώστης και ενταχθεί στα «στρατόπεδα»
που ήδη σχηματίζονται όπως βλέπω, παρακολουθώντας τα παλαιά και Νέα-ΜΜΕ - και
για να «συμμαζευτεί» η ελληνική κυβέρνηση με τον επικίνδυνα υπερφίαλο υπουργό
των εξωτερικών της. Για παράδειγμα, η επίσκεψη Βενιζέλου στην Ουκρανία ήταν
απολύτως βλακώδης κίνηση - για εσωτερική κατανάλωση στην Ελλάδα - την στιγμή
και υπό τις προϋποθέσεις που αυτή πραγματοποιήθηκε. Το πρόβλημα δεν ήταν με
αυτά καθ’ εαυτά που είπε εκεί, αλλά με
την ίδια την παρουσία του και από αυτά που θα έπρεπε, αλλά, υπό τις συνθήκες
που πήγε, δεν θα μπορούσε να πει για τις αντιδημοκρατικές και προβοκατόρικες
πρακτικές και συμπεριφορές της νέας ουκρανικής κυβέρνησης, που θίγουν και το ελληνικό
συμφέρον. Η φιλοευρωπαϊκή αυτή κυβέρνηση είναι αλήθεια πως ενσωματώνει
εξτρεμιστικά στοιχεία της ακροδεξιάς, που διακρίνονται από εχθρότητα κυρίως εναντίον
της Ρωσίας. Αυτό από μόνο του αποτελεί ένα σοβαρό πρόβλημα για την ανάπτυξη
ενός «οδικού χάρτη» που θα οδηγήσει την χώρα στην ίδια τροχιά με τις υπόλοιπες
χώρες της ΕΕ.
Η σημερινή
κρίση στην Ουκρανία δεν λύνεται, αγαπητέ αναγνώστη, με το σπαθί, διότι τότε θα
προκληθεί πιθανότατα και βήμα-βήμα μια εκτός έλεγχου κρίση παγκόσμιας
διάστασης, που θα ζημιώσει αφάνταστα την πρόοδο στην Ευρώπη, επιφέροντας
δραματικές διεθνείς αναταράξεις σε γεωπολιτικό επίπεδο και προκαλώντας για έναν
νέο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το «σπαθί» στον πολιτικώς γόρδιο δεσμό της Ουκρανίας θα
ανοίξει τις πύλες του φρενοκομείου παγκοσμίως! Το ζήτημα, λοιπόν, είναι να
αποκλειστεί από όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές η κλιμάκωση δια των όπλων,
απειλητικών στρατιωτικών ασκήσεων και κινήσεων στρατευμάτων και κάθε μορφή
επιστράτευσης.
Δυστυχώς, το
ζήτημα δεν θα μπορούσε να επιλυθεί επίσης με το «γάντι» (διπλωματία,
οικονομία). Οι άμεσα εμπλεκόμενες πλευρές δεν ακολουθούν τη σχολή της Βιέννης,
αλλά τη σχολή της Μόσχας, ασχέτως αν πρόκειται για τους Ρώσους, τους Ουκρανούς,
τους Πολωνούς, ή άλλους γείτονες, ή για τις αντίπαλες εσωτερικές
κοινωνικοπολιτικές δυνάμεις της Ουκρανίας. Εδώ, κυριαρχεί ο εξτρεμισμός στη
στάση και συμπροφορά και η αντίληψη της πολιτικής με την μορφή της ισχύος και μόνον
της ισχύος και της επίδειξής της, σε ένα εξοντωτικό παιχνίδι επικράτησης της
μορφής: «ή εγώ, ή ο άλλος». Δεν υπάρχει βιενέζικος, διπλωματικός και
οικονομικός κοσμοπολιτισμός στην περιοχή αυτή της ανατολικής Ευρώπης ως
πολιτική και γενικότερα κοινωνική και διοικητική κουλτούρα. Αυτό θα πρέπει να
γνωρίζει ο έλληνας για να μπορεί να κρίνει δίχως παρωπίδες – αν δεν θέλει να ενταχθεί
και αυτός στον μοσχοβίτικο/σλαβικό εξτρεμισμό (νεοναζισμό ή αριστερισμό).
Αυτό είναι
το μέγα ζήτημα που αγνόησαν οι επιπόλαιοι στη γερμανική κυβέρνηση
«ξεσηκώνοντας» μια στην ουσία γερμανόφιλη ουκρανική αστική τάξη εναντίον μιας
άλλης ρωσόφιλης με τους ολιγάρχες της Ουκρανίας να παίζουν στην κυριολεξία το
ρόλο του «διπλού πράκτορα». Σημειώστε πως οι 17 πλουσιότεροι στη χώρα
υπολογίζεται πως κατέχουν περιουσία ίση με το 27,24% του ΑΕΠ της, ενώ οι 200
πλουσιότεροι κατέχουν περιουσία ίση με το 43,93% του ΑΕΠ! Αυτοί οι άνθρωποι, ή
εν πάση περιπτώσει οι σημαντικότεροι από αυτούς, ήταν εκείνοι που αρχικά
υποστήριξαν την αμφιλεγόμενη συνταγματική μεταρρύθμιση του Βίκτορ Γιανουκόβιτς,
η οποία αποτέλεσε την σπίθα που άναψε την φωτιά, με την σύγκρουση των
κυβερνητικών με την φιλοευρωπαϊκή/φιλοδυτική αντιπολίτευση, εξαιτίας της
εμφανούς επιχείρησης σημαντικού πολιτικού αποκλεισμού της. Δυο μήνες μετά την
έναρξη της κρίσης ήταν οι ίδιοι οι ολιγάρχες που άλλαζαν στρατόπεδο,
εγκαταλείποντας τον συνεργάτη τους Γιανουκόβιτς και αγκαλίζοντας την αντιπολίτευση!
Δεν θα
δίσταζα να σημειώσω πως βασική αιτία της αποσταθεροποίησης της Ουκρανίας είναι
η Διαπλοκή στη χώρα αυτή. Η απόλυτη σύνδεση των πολιτικών με τα συμφέροντα
εκείνων, που, με την βοήθεια πρώην καθεστωτικών/ «κομμουνιστών» και της
νομενκλατούρας, άρπαξαν στην κυριολεξία τις σημαντικές παραγωγικές μονάδες της
χώρας και κυρίως αυτές με ευρωπαϊκό, ρωσικό και σε κάποιο βαθμό παγκόσμιο
ενδιαφέρον: εξόρυξης μετάλλων, παραγωγής χημικών προϊόντων και διανομής της ενέργειας.
Αυτοί οι ολιγάρχες είναι τα προϊόντα των απολύτως «βρώμικων» και αδιαφανών ιδιωτικοποιήσεων των βιομηχανιών και των
εργοστασίων της Σοβιετικής Ουκρανίας λίγο μετά την ανεξαρτησία της το 1991. Και
αυτοί είναι που συντόνιζαν τις ενέργειες της κυβέρνησης Γιανουκόβιτς στο
πλαίσιο μιας ισορροπίας ουσιαστικά δύο πλευρών: από τη μια ήταν η γερμανική και
από την άλλη η ρωσική, η βορειοαμερικανική και η βρετανική. Σε αυτούς στρέφεται
καί η σημερινή κυβέρνηση, με το άκρως αμφιλεγόμενο προφίλ, εξαιτίας της
συμμετοχής σε αυτήν ακροδεξιών με έντονα εξτρεμιστικό ταπεραμέντο, για να
διαμεσολαβήσουν στην ρωσική ηγεσία μετά την κατάληψη ουσιαστικά της Κριμαίας
από τις ρωσικές δυνάμεις. Έτσι φτάσαμε να δούμε την Κυριακή να εκδίδεται
ανακοίνωση από το γραφείο του προσωρινού Προέδρου Ολεξάντρ Τουρτσίνοφ που αφορά
στον διορισμό δύο γνωστών ολιγαρχών, των Σεργκέι Ταρούτα και Ιχορ Κολομόισκι, ως
επιτρόπων για την ανασυγκρότηση των ανατολικών περιοχών!
Οι ολιγάρχες
αυτοί προκάλεσαν μια τεράστια οικονομική φούσκα στη χώρα τους και μια ανεξέλεγκτη
πλέον οικονομική κρίση που δεν θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί χωρίς μεγάλη και
συντονισμένη εξωτερική βοήθεια. Η γερμανική κυβέρνηση, ή κάποια οικονομικά
συμφέροντα που επηρεάζουν την γερμανική κυβέρνηση για την ακρίβεια, θεώρησαν
πως θα μπορούσαν να βασιστούν σε αυτούς για να περάσουμε με μικρές σχετικά
τριβές και δίχως ακραία αντίδραση της ρωσικής πλευράς σε μια πολιτική αλλαγή
που θα ενέτασσε πλήρως την Ουκρανία στην τροχιά της ΕΕ, μέσω της ιδέας και
πρακτικής της λεγόμενης «Ανατολικής Συνεργασίας». Εκεί, η γερμανική κυβέρνηση
αδειάζει ουσιαστικά τον Γιανουκόβιτς, δηλώνοντας δια της γραφειοκρατίας των
Βρυξελλών πως δεν πρόκειται να δεχτεί καμία παρέμβαση από τη Ρωσία σε καμία
διμερή συμφωνία με την Ουκρανία. Και έτσι ο γεφυροποιός Γιανουκόβιτς γεμίζεται
μαζί με την γέφυρα στην οποία προσπαθούσε να ισορροπήσει μεταξύ ΕΕ-Ρωσίας! Έτσι,
ενώ η Μολδαβία και η Γεωργία υπέγραψαν την έναρξη της διαδικασίας για μία
συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ τους προσεχείς μήνες η προηγούμενη ουκρανική
κυβέρνηση εξοβελίστηκε και η αντίστροφη μέτρηση για τον Γιανουκόβιτς ξεκίνησε.
Στην
πραγματικότητα ήταν οι ολιγάρχες που πίεζαν για μια συμφωνία με την ΕΕ στο
πλαίσιο μεταρρυθμίσεων α λα Πολωνία, δίχως να θιγούν ωστόσο οι ίδιοι από αυτές,
αλλά μόλις κατάλαβαν πως στο παζάρι με την γερμανική πλευρά ήταν το ανίσχυρο
μέρος, έκαναν πίσω επιλέγοντας την κρίση και υποστηρίζοντας πλέον την
αντιπολίτευση, ώστε υπό ισχυρότερη εσωτερική θέση να διαπραγματευτούν αύριο σε
μια καλύτερη βάση. Μοιάζει ίσως παράδοξο αυτό, αλλά δεν είναι, αν λάβεις υπόψιν
την εξτρεμιστική κουλτούρα που ανέφερα προηγουμένως. Θέλανε οι ίδιοι να
διαπραγματευτούν με την ΕΕ και αυτό θα μπορούσε να γίνει καλύτερα, όπως έκριναν,
μόνον σε ένα περιβάλλον κατάρρευσης και απειλής από τους Ρώσους. Και ο Πούτιν
έπαιξε το παιχνίδι τους! Βλέπετε, τα οφέλη από μια ζώνη Ελεύθερου Εμπορίου με
την Ευρωπαϊκή Ένωση δεν ήταν αρκετά για να καλύψουν τις ζημίες από την αλλαγή
του καθεστώτος των οικονομικών ανταλλαγών αυτής της κάστας κυρίως σε σχέση με
την Ρωσία. Ήθελαν και άλλα, επιθυμούσαν το δημοσιονομικό κόστος προσαρμογής να
το καλύψει εξολοκλήρου η ΕΕ, για να έχει έννοια η απομάκρυνση από την ρωσική
σφαίρα επιρροής.
Από την άλλη
η ΕΕ, παραγνωρίζοντας την γεωοικονομική και γεωπολιτική ιδιαιτερότητα της
Ουκρανίας, επιχείρησε να την συμπεριλάβει στην «Ανατολική Συνεργασία» ως
κοινωνία έξι χωρών-εταίρων, που θα εντάσσονταν σε ένα γενικό πρόγραμμα
προσαρμογής (μεταρρυθμίσεων), που ήταν αδύνατον να επιτύχει δίχως την συμφωνία
και βοήθεια της Μόσχας σε ό, τι αφορά στην Ουκρανία και το οποίο δεν διασφάλιζε
την κεφαλαιουχική ενίσχυση των ολιγαρχών και κυρίως την διατήρηση της
Διαπλοκής. Εδώ υπήρξε «προδοσία» από την μεριά του Γιανουκόβιτς που άρχισε
μυστικές συνομιλίες - ερήμην των φίλων του ολιγαρχών - με παράγοντες της ΕΕ για
να τα βρει μαζί τους και να αντιμετωπιστεί η Ουκρανία από την ΕΕ ως ιδιαίτερα
ευαίσθητη περίπτωση με το άνοιγμα της κάνουλας έμμεσων και άμεσων επιδοτήσεων
και έκτακτης σημαντικής οικονομικής βοήθειας από θεσμούς της ΕΕ, παράλληλα με
την διατήρηση «αδελφικών» σχέσεων με την Μόσχα. Αν συνέβαινε αυτό οι ουκρανοί
ολιγάρχες θα βρίσκονταν στο περιθώριο, αδύναμοι πολιτικά. Αυτό σήμανε και το
τέλος του Γιανουκόβιτς, με ένα τουλάχιστον μέρος εκ των ολιγαρχών (πχ. Αχμέτοφ,
Ποροσένκο ακόμη και ο Πίντσουκ) να τάσσεται υπέρ της αντιπολίτευσης, με ένα
παρτιζάνικο μάλιστα τρόπο.
Από την άλλη
η ΕΕ δεν συμφωνούσε τα χρήματα να διανέμονται απευθείας από την κυβέρνηση της
Ουκρανίας, αλλά από άλλους ανεξάρτητους χρηματοπιστωτικούς θεσμούς, ώστε να
αντλήσουν από εκεί κεφάλαια οι ολιγάρχες με ευρωπαϊκό έλεγχο - και όχι απευθείας
από το κρατικό ταμείο - για τον αναγκαίο εκσυγχρονισμό των πεπαλαιωμένων
εγκαταστάσεων τους που είχαν/έχουν παραμείνει στις περισσότερες εκ των
περιπτώσεων στην σοβιετική εποχή. Αυτό μπορεί να μην άρεσε στην αρχή στους
ολιγάρχες, αλλά όταν κλήθηκαν να ζυγίσουν τις επιπτώσεις από μια οικονομική
κατάρρευση εξαιτίας της επενδυτικής αποχής της ΕΕ και των ΗΠΑ - πόσο μάλλον εάν
υπήρχαν κυρώσεις που θα τους απομάκρυναν από την ευρωπαϊκή αγορά και θα
απαξίωναν τα κεφάλαια τους – στράφηκαν υπέρ των γερμανόφιλων της
αντιπολίτευσης, συμμαχώντας μάλιστα με εξτρεμιστικά στοιχεία της δεξιάς.
Ο Πούτιν
τότε, εφήρμοσε το σχέδιο κατάληψης της Κριμαίας, που ήταν σε γνώση της
αμερικανικής τουλάχιστον πλευράς και έπαιξε ένα εκφοβιστικό «θέατρο», που
μάλλον σε αυτή τη φάση δεν ανησύχησε ιδιαίτερα κανέναν διεθνή παράγοντα. Όλα
ήταν υπό έλεγχο, αλλά όταν διαδραματίζονται συγκρουσιακές καταστάσεις σε αυτή την
περιοχή του κόσμου, όλα θα μπορούσαν να τιναχτούν στον αέρα από μια άστοχη
κίνηση, μια προβοκάτσια ακόμη και από έναν απλό στρατιώτη! Κανείς στρατηγός ή
πολιτικός δεν μπορεί να ισχυριστεί πως όσα μοιάζει να βρίσκονται υπό τον έλεγχό
του, θα παραμείνουν έτσι και την επόμενη στιγμή, εκεί. Αρκεί εδώ να υπάρξει
απόλυτη συνεργασία μεταξύ της κυβέρνησης των ΗΠΑ και της ρωσικής κυβέρνησης,
ώστε να μην υπάρξει κλιμάκωση και να πειστούν οι ακροδεξιοί του ουκρανικού
συστήματος, που παρά την σχετική τους μεγέθυνση την τελευταία περίοδο είναι
μειοψηφία παντού, πως δεν έχουν συμμάχους.
Νομίζω πως
αυτό είναι το πνεύμα αυτή τη στιγμή στην γερμανική καγκελαρία, η οποία
αντιλαμβάνεται την δύσκολη θέση της: εμφανίζεται να πυροδότησε μια
φιλοευρωπαϊκή εξέγερση στην Ουκρανία, τον έλεγχο, της οποίας δεν θα μπορούσε να
αποκτήσει. Ξαφνικά η Γερμανία βρίσκεται στο περιθώριο και η υπόθεση
αντιμετωπίζεται στο πλαίσιο των σχέσεων ΗΠΑ-Ρωσίας. Πράγμα φυσιολογικό και
καθόλου παράδοξο για τους μελετητές των ευρασιατικών υποθέσεων. Από αυτή την
υπόθεση νικητές αναδεικνύονται Ρώσοι και ΗΠΑ και ηττημένη συγκυριακά η ΕΕ - η
οποία καλώς αντιλαμβάνεται πως δεν θα υπάρξει ευρωπαϊκή ολοκλήρωση χωρίς την
ενσωμάτωση της Ουκρανίας, αλλά δυστυχώς δεν έχει κατάλληλους μηχανισμούς και
τον τρόπο για να το πράξει! Η Ουκρανία είναι μια εντελώς διαφορετική περίπτωση,
από όλες τις χώρες της ανατολικής Ευρώπης (δεν είναι Βαλτική, για παράδειγμα)
και δεν θα μπορούσε ποτέ να ενσωματωθεί στην ΕΕ, χωρίς μια συμφωνία της ΕΕ με
την Ρωσία. Αυτό ζητά ο Πούτιν με τον γνωστό εξτρεμιστικό τρόπο των πολιτικών
της Μόσχας και κανείς δεν θα μπορούσε να τον αγνοήσει.
Η κρίση στην
Ουκρανία δεν λύνεται δυστυχώς ούτε με το «γάντι» (: οικονομία, διπλωματία),
αλλά με την στενότερη πολιτική συνεργασία της ΕΕ με την Ρωσία. Όσο αυτό δεν
συμβαίνει ο διευθυντικός ρόλος των ΗΠΑ θα εμφανίζεται να είναι αναγκαίος και
καθοριστικός για την ειρήνη στην Ευρώπη. Για άλλη μια φορά γίνεται εμφανής η προβληματική
διακυβερνητική δομή του μοντέλου της ΕΕ. Η σημερινή συντακτική συγκρότηση και
λειτουργία της ΕΕ, μόνον κρίσεις μπορεί να προκαλεί, τις οποίες δεν μπορεί να
επιλύσει. Πρόβλημα είναι η ΕΕ τελικά, που αν δεν το επιλύσουν οι λαοί της θα το
«επιλύσουν» ΗΠΑ και Ρωσία - και αυτό δεν θα ήταν καλό για τους ευρωπαίους και
τον ευρωπαϊσμό. Η ΕΕ πρέπει να αυτοκαταργηθεί με δημοκρατικές διαδικασίες για
να μεταβληθεί σε αποκεντρωμένη Ομοσπονδία στη βάση ενός φιλελεύθερα
σοσιαλιστικού σχεδίου. Μόνον μια αυθεντικά Σοσιαλδημοκρατική Ευρωπαϊκή
Ομοσπονδία θα μπορούσε να αντιμετωπίσει την σύγχρονη μορφή προκλήσεων στην περιφέρειά
της και την ενσωμάτωση ευρωπαϊκών χωρών, στις οποίες η πλειονότητα των κατοίκων
τους θεωρεί πως είναι κομμάτι της ευρωπαϊκής ιστορίας και ταυτότητας.
Αυτή είναι η
αλήθεια που δείχνει τις ευκαιρίες και τις απειλές στο άμεσο μέλλον για όλους
μας, τους ευρωπαίους. Σήμερα δεν υπάρχει κανείς που να αντέχει το οικονομικό
κόστος και κανείς για να εφαρμόσει βιενέζικη διπλωματία σε μια περιοχή
«μοσχοβίτικου/σλάβικου» εξτρεμισμού (Ουκρανία), κάποτε τοπικιστικού, μετά
ρωσικού-αυτοκρατορικού, μετά σταλινικού, μετά ναζιστικού, μετά πάλι σταλινικού
και σήμερα ενός παράδοξου έως σχιζοφρενούς φιλοευρωπαϊσμού με ακροδεξιό
αντι-ρωσικό χαρακτήρα!
Μην
επιχειρείς, φίλε αναγνώστη, να ενταχθείς σε κάποιο «στρατόπεδο» σε αυτή την
κρίση. Δεν θα βγάλεις άκρη αν προηγουμένως δεν τυφλωθείς! Η ιστορία της
περιοχής - και κυρίως ο μύθος της - δικαιώνει όλους και κανέναν, από τους
εσωτερικούς πολιτικούς παράγοντες που εμπλέκονται στην κρίση. Εξαρτάται από πού
(πότε) ξεκινάς και σε τί εστιάζεις. Ακόμη και το σχετικά μεγάλο μέρος της
αντι-ρωσικής δεξιάς και κυρίως η νεοναζιστική μορφή της έχουν εξήγηση, αν
απομονώσεις την ιστορία στη συμπεριφορά του Στάλιν στην περιοχή - σε αντίθεση
με εκείνη του Λένιν, που είχε οδηγήσει σημαντικό μέρος του αγροτικού πληθυσμού να
στηρίξει την επανάστασή του εναντίον των γαιοκτημόνων της περιοχής.
Έτσι όμως δεν
μπορείς να κάνεις πολιτική ανάλυση. Η ιστορία είναι «μαγική»! Μέσω αυτής θα μπορούσες
να δικαιολογήσεις τα πάντα και τους πάντες και να κατηγορήσεις όποιον «επιθυμεί»
η ιδιοτέλειά σου, το δόγμα σου, ή ο «υποδεικνύει» ο ρατσιστικός σου ή ιστορικός
σου μύθος! Άρα, με την επίκληση της ιστορίας είναι επικίνδυνο να κάνεις
πολιτική και ανάλυση για αρθρώσεις απροκατάληπτη κρίση. Και αν αυτό το
τολμήσεις στην σημερινή ουκρανική κρίση θα διαπιστώσεις το αδιέξοδο. Η κρίση
αυτή δεν λύνεται ούτε με το σπαθί, ούτε με το γάντι, αλλά με την σύγκλυση ΕΕ-Ρωσίας
και την εποικοδομητική βοήθεια από την διοίκηση Ομπάμα, ώστε να περιθωριοποιηθούν
οι ουκρανοί ολιγάρχες και οι εξτρεμιστές της ακροδεξιάς. Αν καταλάβουν πως οι
ΗΠΑ δεν τους στηρίζουν και οι μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις δεν τους αποδέχονται,
θα δείξουν μετριοπάθεια.