Από τον ΑλκιμοΓ. Παπανδρέου 1999: «Δεν είμαστε δογματικοί στην εκχώρηση κυριαρχικών δικαιωμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση». Τι άλλαξε μετά από έντεκα χρόνια;
H Ελλάδα μπαίνει σε περίοδο βαριάς, βαθειάς και συνδυασμένης επιτήρησης τόσο από την ΕΕ (Ευρωπαϊκή Ένωση) και την ΕΚΤ (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα), αλλά και -για πρώτη φορά- από το ΔΝΤ (Διεθνές Νομισματικό Ταμείο), σε μια προσπάθεια να «ηρεμήσουν οι αγορές» και να μπορέσει να βρει η κυβέρνηση «ζεστό χρήμα» με ανεκτό επιτόκιο και παράλληλα να σταματήσουν οι επιθέσεις στο ευρώ.
Η συνέπεια είναι κατά τον πρωθυπουργό η «αφαίρεση τμήματος της κυριαρχίας μας» (Eλευθεροτυπία 12/2/2010). Τον Δεκέμβριο που πέρασε ο πρωθυπουργός χαρακτήρισε το δημοσιονομικό αδιέξοδο «ζήτημα εθνικής κυριαρχίας», μιλώντας στη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου(*) (NEA 9/12/2009). Η αλήθεια είναι ότι και ένας πρωτοετής φοιτητής σε τμήμα ευρωπαϊκών σπουδών θα ομολογούσε ότι σήμερα τα εθνικά κράτη στην Ευρώπη συμμετέχουν στην ΕΕ- ένα «μεταμοντέρνο» μόρφωμα, όπου επεξεργάζονται κοινούς κανόνες και αποδέχονται .........
.πράγματα που πριν από μερικές δεκαετίες ήταν αδιανόητα- π.χ. «δημοσιονομική εποπτεία» και παραίτηση από το «εθνικό νόμισμα».
Η ΕΕ μόνο με την προϋπόθεση του περιορισμού (ή επαναπροσδιορισμού) της εθνικής κυριαρχίας μπορεί να λειτουργήσει. Ο σημερινός πρωθυπουργός είχε άλλωστε καταστήσει σαφές όταν ήταν υπουργός εξωτερικών από το Τάμπερε της Φινλανδίας τον Οκτώβριο του 1999 σε Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ ότι «δεν είμαστε δογματικοί στην εκχώρηση κυριαρχικών δικαιωμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση» αναφερόμενος στον ενιαίο δικαστικό χώρο, τη μεταναστευτική πολιτική και το άσυλο (ΝΕΑ 16/10/1999).
Η Ελλάδα όπως και σημαντικό μέρος των εθνικών κρατών σήμερα επιδιώκουν συχνά να απεμπολήσουν τμήματα της εθνικής τους κυριαρχίας συμμετέχοντας σε διεθνείς οργανισμούς, διακυβερνητικές συνεργασίες ή υπερεθνικές συσσωματώσεις. Κάποιες φορές μάλιστα η εκχώρηση κυριαρχικών δικαιωμάτων αποτελεί αντικείμενο συνταγματικής ρύθμισης. Οι διατάξεις των παρ. 2 και 3 του άρθρου 28 του Συντάγματός μας, οι οποίες αποτελούν τη νομική βάση για τη συμμετοχή της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι εν προκειμένω χαρακτηριστικές. Αυτό βέβαια που τις τελευταίες ημέρες θεωρείται “ξεπούλημα της εθνικής κυριαρχίας” υποδηλώνει την αδυναμία κατανόησης της έννοιας της “εθνικής κυριαρχιας” στο νέο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον.
Ανατρέχοντας στη συνταγματική θεωρία διαβάζουμε ότι «κυριαρχία είναι η ιδιότης της πλήρους και τελείας πολιτικής εξουσίας, η ανεξαρτησία από πάσης άλλης ανωτέρας βουλήσεως, μηδενός νομικού περιορισμού επιβαλλομένου εξ άλλης βουλήσεως» (Ν.Ν. Σαρίπολος). Κατά συνέπεια, κυρίαρχη είναι η κρατική εξουσία όταν οποιοσδήποτε νομικός περιορισμός προέρχεται μόνον από αυτή και όχι από ξένη θέληση, ή, σύμφωνα με άλλη διατύπωση, όταν το κράτος έχει την αποκλειστική αρμοδιότητα της αρμοδιότητας ώστε να καθορίζει με δική του πρωτοβουλία την αρμοδιότητά του και την έκτασή της.
Η κυριαρχία διακρίνεται συνήθως από τη θεωρία σε «εσωτερική» και «εξωτερική». Ως εσωτερική κυριαρχία νοείται η νομική ικανότητα του κράτους να μη περιορίζεται μέσα στα όρια της εξουσίας του παρά μόνον εφόσον και καθόσον το επιθυμεί. Από την άλλη, η εξωτερική κυριαρχία δηλώνει τη νομική ανεξαρτησία ενός κράτους, δηλαδή την απουσία κάθε δεσμού εξάρτησης από άλλη δύναμη έξω από αυτό καθώς και την έλλειψη υποταγής σε δύναμη ιεραρχικά υπέρτερη. Οι νομικοί περιορισμοί που δέχεται το κράτος από τους κανόνες του διεθνούς δικαίου αποτελούν ουσιαστικά προϊόν αυτοδέσμευσής του και όχι ετεροκαθορισμού του.
Στο νέο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον παρατηρούμε μια σχετικοποίηση της -ούτως ή άλλως αμφίβολης- διάκρισης ανάμεσα στην εσωτερική και την εξωτερική αρμοδιότητα του κράτους. Η διαβρωτική για την κρατική κυριαρχία επενέργεια της παγκοσμιοποίησης εντείνει τη σύγχυση μεταξύ των δύο αυτών σφαιρών δημόσιας δράσης (εσωτερική- εξωτερική), αφού είναι ελάχιστα πλέον κατανοητό τί θεωρείται ως εσωτερική και τί ως εξωτερική πολιτική. Σχεδόν κάθε εσωτερική δημόσια δράση έχει -άμεσα ή έμμεσα- επιπτώσεις στο εξωτερικό και, αντίστροφα. Τούτο είναι εύλογο, αφού στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον δεν νοούνται (τουλάχιστον όχι όπως στο παρελθόν) τέτοιες διχοτομήσεις μεταξύ εθνικού και υπερεθνικού στοιχείου.
Η κατάσταση είναι περισσότερο σύνθετη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αφού η διάκριση εσωτερικής-εξωτερικής πολιτικής εμφανίζεται ακόμη πιο περίπλοκη, λόγω κυρίως της δημιουργίας μιας «τρίτης» ενδιάμεσης σφαίρας, η οποία για τα κράτη-μέλη δεν είναι αμιγώς ούτε «εσωτερική» ούτε «εξωτερική». Θα μπορούσε απλά να περιγραφεί ως «ενωσιακή». Σε αυτήν, τα εθνικά όργανα (συν)διαμορφώνουν τις δημόσιες πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίες αφορούν τόσο το εσωτερικό τους όσο και το εξωτερικό περιβάλλον (τρίτα κράτη και άλλα υποκείμενα της διεθνούς κοινωνίας).
Κατά συνέπεια το ζήτημα δεν είναι η προστασία της εθνικής κυριαρχίας αλλά η δημοκρατικότητα και η νομιμοποίηση της “ενωσιακής σφαίρας” που μόνο η “διπλωματία των τοπικών αρχών και της κοινωνίας πολιτών” μπορούν να εγγυηθούν. Αυτό πρακτικά σημαίνει μεγαλύτερη αποκέντρωση εξουσιών, συμμετοχή, διαφάνεια και δημοσιότητα. Με άλλα λόγια ένα άλλο μοντέλο διακυβέρνησης για την Ευρώπη της μετα-Λισαβόνας εποχής.