Γράφει ο Βασίλης ΧασιώτηςΆνταμ, Άνταμ, Άνταμ Σμίθ
Άκου γιατί σε κατηγορώ!
Δεν είπες
Μια μέρα στην τάξη
Ότι δεν υπάρχουν όρια σε αυτά που προσφέρει ο εγωισμός;
Απ’ όλες τις θεωρίες σου αυτή ήταν η ουσία
Έτσι δεν είναι, έτσι δεν είναι, έτσι δεν είναι, Σμιθ;
Stephen Leacock, εις Amartya Sen : Για την ηθική και την οικονομία, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2000, σελ. 55
Ο Le Monde, άκουσα στο δελτίο ειδήσεων του Alter το Σάββατο (20/3), έθεσε το ερώτημα μήπως ο λαθρεπιβάτης τελικώς στην ευρωζώνη είναι η Γερμανία. Το ερώτημα αρχίζει να γίνεται πιο σοβαρό από μια απλή ..........δημοσιογραφική προσέγγιση. Το ερώτημα, είτε διατυπώνεται φωναχτά είτε λιγότερο φωναχτά, με αφορμή την ελληνική κρίση, φαίνεται να αναδεικνύει μια ουσιαστικότερη κρίση της Ευρώπης. μια Ευρώπη που πλέον καλείται να δώσει απαντήσεις σε πραγματικά καίρια ερωτήματα, όπως : «ποιόν πραγματικά εξυπηρετεί το ευρώ;» κι ακόμα περισσότερο «ποιόν πραγματικά εξυπηρετεί η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση;», με εξυπακουόμενη απάντηση : «κυρίως αν όχι αποκλειστικά την Γερμανία!». Δεν είναι δικές μου οι διαπιστώσεις. Όποιος παρακολουθεί τον ημερήσιο Τύπο (έντυπο και ηλεκτρονικό), φυσικά, δεν ακούει τα ερωτήματα αυτά για πρώτη φορά, ούτε και τον αυξανόμενο σκεπτικισμό για το αν η Ευρώπη τείνει να γίνει το οικονομικό και πολιτικό παρεπόμενο της Γερμανίας. Ή, για να το θέσουμε διαφορετικά, ολοένα και περισσότερο, ολοένα και περισσότεροι, αρχίζουν να ερωτούν αν τελικά όλη η Ευρώπη δεν δουλεύει τελικά για τα γερμανικά συμφέροντα.
Έτσι με αφορμή τους παραπάνω προβληματισμούς, νομίζω ότι το ερώτημα για ποιο μέλλον της Ευρώπης μιλάμε, είναι περισσότερο κρίσιμο από ποτέ.
Είναι σημαντικό όμως, όταν μιλάμε για το μέλλον της Ευρώπης, να ρίχνουμε και μια ματιά στο παρελθόν, αφού παρελθόν – παρόν και μέλλον, συνιστούν μια συνεχή μεταβλητή, χωρίς χάσματα, σε τρόπο ώστε, τα τρία αυτά στοιχεία αυτού του συνεχούς, να αλληλοεπηρεάζονται.
Ας σημειώσουμε μια μεγάλη πραγματικότητα. Ότι ανεξάρτητα απ’ το αν υπήρξαν (σημειώνω δε ευθύς : και όντως υπήρξαν) άνθρωποι με γνήσιο όραμα για μια Ευρώπη της ειρήνης, της ανάπτυξης και πάνω απ’ όλα μια πλήρως πολιτικά ενωμένη Ευρώπη ώστε να γίνει η Ευρώπη των Λαών, εν τούτοις, μέσα από διάφορες εξελίξεις και συγκυρίες, που άλλοτε έδιναν ελπίδες ότι θα μπορούσαν οι παραπάνω γνήσιοι οραματισμοί για μια Ευρώπη των Λαών να λάβουν σάρκα και οστά, κι άλλοτε απογοήτευαν, αυτό που επικράτησε ήταν η προτεραιότητα στις «αγορές» και στην οικονομική διάσταση του εγχειρήματος. Αυτό είναι μια πραγματικότητα, που οφείλουμε να αναγνωρίσουμε αν θέλουμε να συζητούμε για το μέλλον της Ευρώπης. Αυτή η Ευρώπη είναι η Ευρώπη των Αγορών, αλλά δεν είναι η Ευρώπη των Λαών. Μάλιστα δε, ας μου επιτραπεί να υποστηρίξω, ότι κατ’ ουσίαν η Ευρωπαϊκή Αγορά δεν είναι κάν εντελώς ενιαία, διότι θα ήταν σα να βάζαμε το δάχτυλο μπροστά στο πρόσωπό μας προκειμένου να κρυφτούμε. Το ότι η κάθε ΕΘΝΙΚΗ κυβέρνηση, προσπαθεί με νύχια και με δόντια, μέσα απ’ αυτή την «ενιαία» αγορά να προωθήσει τα συμφέροντα της ΕΘΝΙΚΉΣ της οικονομίας και άρα των δικών της αγορών, αυτό, για μένα τουλάχιστον είναι μια απροσχημάτιστη πραγματικότητα. Και σε ό,τι με αφορά, ΠΛΗΡΩΣ ενιαία αγορά, δεν θα είναι δυνατό να υπάρξει, όσο η Ευρώπη πολιτικά δεν είναι καν μια «συντροφιά» με κοινές πολιτικές ανησυχίες όχι μονάχα στο «εσωτερικό» της, μα και στις διεθνείς και ιδίως στις γεωστρατηγικές της στοχεύσεις και επιλογές (αν υπάρχουν τέτοιες στοχεύσεις και τέτοιες επιλογές). Θα ήταν σα να λέγαμε, ότι η ελληνική αγορά συνιστά μια ενιαία κατάσταση, όταν, π.χ., η Κρήτη θα μπορούσε να ασκεί δική της οικονομική πολιτική που θα ήταν ανταγωνιστική με την οικονομική πολιτική π.χ. της Θεσσαλίας που κι αυτή (η Θεσσαλία) θα μπορούσε να ασκεί μια δική της οικονομική πολιτική, ενώ, η κυβέρνηση των Αθηνών, απλά θα έβγαζε ντιρεκτίβες που θα καλούσε τις αυτόνομες περιοχές να συγκλίνουν μεταξύ τους!
Με λίγα λόγια, πιστεύω, ότι το κλειδί του μέλλοντος του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, βρίσκεται στην πολιτική του ενοποίηση. Ένα Κράτος, των Ευρωπαϊκών Λαών, μια Πολιτική για Όλους. Αυτό είναι εύκολο να λέγεται, αλλά δύσκολο ακόμα και να ξεκινήσει ως εγχείρημα, κι ακόμα πιο δύσκολο να σχεδιαστεί ως διαδικασία υλοποίησης. Πάνω δε απ’ όλα αυτό το εγχείρημα θα πρέπει εξ αρχής να δρομολογηθεί ΜΕ ΤΗ ΣΥΜΦΩΝΗ ΓΝΩΜΗ ΑΥΤΩΝ ΤΩΝ ΛΑΩΝ, διότι χωρίς τη λαϊκή υποστήριξη σ’ ένα τέτοιο εγχείρημα, απλά είναι ένα εγχείρημα καταδικασμένο σε αποτυχία. Την ίδια όμως στιγμή, πιστεύω ότι αυτό το κλειδί κανένας πια δεν το αναζητά στα σοβαρά. Παρά το ότι εγώ για τους λόγους που εξήγησα δεν πιστεύω ότι η Ευρωπαϊκή Αγορά είναι «ενιαία», εν τούτοις, το πιστεύουν οι Βρυξέλλες και οι Κυβερνήσεις της Ένωσης κι ακόμα κι οι λαοί τους. Τόσο λοιπόν το καλύτερο! Γιατί αφού «επιτεύχθηκε» η οικονομική ένωση, και σε μεγάλο βαθμό ακόμα κι η νομισματική (παρά τη σημερινή κρίση), δεν τολμά η Ευρώπη να ξεκινήσει τη διαδικασία της πλήρους πολιτικής της ένωσης, που θα σημάνει ένα ενιαίο Κράτος, ένα ενιαίο Δημόσιο, μια ενιαία πολιτική δημόσιας τάξης, μια ενιαία εξωτερική πολιτική, ΕΝΙΑΙΑ ΣΥΝΟΡΑ ΚΙ ΕΝΑΙΑΙΟΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ, κι ακόμα παραπέρα ενιαία οικονομική πολιτική, ενιαία πολιτική ανάπτυξης, ενιαία ασφαλιστική πολιτική και παροχές, ενιαίες παροχές υγείας, ΙΔΙΟΙ ΚΑΤΩΤΕΡΟΙ ΜΙΣΘΟΙ ΓΙΑ ΙΔΙΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ, και φυσικά ίδιες πολιτικές μισθών για όλη την Ευρώπη, κ.λπ. κ.λπ.
Ο σκόπελος εδώ έχει ένα όνομα και λέγεται : Έλλειψη Πνεύματος Αλληλεγγύης. Ένα ενιαίο Ευρωπαϊκό Κράτος, θεμελιωδώς θα πρέπει να στηρίζεται στο πνεύμα αλληλεγγύης των κρατών – μελών του.
Κι αφού ξεκινήσαμε με τη Γερμανία, ας κλείσουμε με τη Γερμανία για να σχολιάσουμε τούτη την αλληλεγγύη που τόσο πολύ βάλλεται τρεχόντως απ’ τη Γερμανία. Αυτή η χώρα όμως, δεν θα πρέπει να ξεχνά πολλά πράγματα. Ένα απ’ αυτά είναι το ότι αν σήμερα υπάρχει όχι μόνο ως μεγάλη οικονομική δύναμη, ΜΑ ΚΑΙ ΩΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΕΝΙΑΙΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ, οφείλεται στην ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ των λαών της Ευρώπης και του Κόσμου προς τον γερμανικό λαό. Ένα άλλο πράγμα που δεν θα ‘πρεπε να ξεχνά, επίσης, είναι και το ότι η πάλαι ποτέ ΕΟΚ, συστήθηκε με βάση με βάση μεν ένα όραμα για μια ενωμένη Ευρώπη των Λαών, όμως και πάλι ο γερμανικός παράγων ήταν ο παράγων που είχε μετρήσει καθοριστικά, από την άποψη της αλληλεγγύης τω υπολοίπων κρατών, στο να φτάσουμε στη Συνθήκη της Ρώμης (και τις προηγούμενες απ’ αυτήν). Ιστορικά μιλώντας, η αντίστροφη ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ δεν συνέβηκε το ίδιο συχνά. Ας είναι. Από τις εποχές εκείνες ως τα σήμερα, η Γερμανία έχοντας βοηθηθεί από τις άλλες χώρες της Ευρώπης να ορθοποδήσει και να ξαναστήσει την οικονομία της, έχει περάσει πολύς καιρός. Πολλά έγιναν, αλλά μείνουμε στο τώρα. Σήμερα λοιπόν, η σημερινή γερμανική κυβέρνηση, επιδεικνύει έναν απροκάλυπτο ηγεμονισμό, ή αν θέλετε να μιλήσουμε πιο ήπια, ας το κάνουμε κι αυτό, αναδύει μια αίσθηση διάθεσης για πανευρωπαϊκή ηγεμονία, και μάλιστα ηγεμονία όχι «πεφωτισμένη» ή άλλης μορφής που εν πάσει περιπτώσει θα μπορούσε κανείς να ανεχθεί (αναφέρομαι σε όσους θα μπορούσαν όντως να ανεχθούν) ένα τέτοιο δεσποτισμό ως αντιστάθμισμα κάποιων άλλων πολύ σοβαρών ωφελημάτων που έχει, μα μια ηγεμονία που επιζητεί ένα τύπο «γυμνής» οικονομικής κυριαρχίας πάνω στους υπόλοιπους εταίρους, βασισμένης πάνω σε «αξίες» όπως : «καμιά αλληλεγγύη από κανέναν για κανένα» ή «όποιος μπορεί να επιβιώσει ας επιβιώσει». Αλλά αν μια μεγάλη δύναμη ΜΠΟΡΕΙ να πρεσβεύει τέτοιες «αξίες», τότε οι πιο αδύναμοι οικονομικά ΜΠΟΡΟΥΝ να κάνουν κάτι πιο απλό. Αν οι πιο αδύναμοι είναι το χαλί πάνω στο οποίο πατά η μεγάλη δύναμη, τότε δεν έχουν παρά να τραβήξουν το χαλί αυτό, αν θέλουν να διαδηλώσουν ότι η Ευρώπη ή θα είναι μια Ευρώπη της Αλληλεγγύης, ή θα είναι μια ζούγκλα, όπου μια ιεραρχία άγριων ζώων θα καθορίζει και τη ζωή της ζούγκλας αυτής. Κι αν οι υπόλοιποι πιο αδύναμοι οικονομικά δεν αποφασίσουν να συνασπισθούν ενάντια σ’ ένα τέτοιο οικομικο - πολιτικό δαρβινισμό, τότε, το πρόβλημα δεν είναι μόνο η Ελλάδα. Πολύ σύντομα, θα πρέπει να περιμένουν, πως όταν θα έρθει η δική τους σειρά, θα έχουν την ίδια τύχη, εκτός βέβαια αν νομίζουν ότι οι κρίσεις θα χτυπάνε πάντα την Ελλάδα και ποτέ τους ίδιους.
Το να υποστηρίξω τώρα ότι απ’ αυτόν τον αναδυόμενο γερμανικό νεοηγεμονισμό δεν είναι μόνο οι «μικροί» που άρχισαν (ή θ’ αρχίσουν) να προβληματίζονται, μα και οι «μεγάλοι» και ιδίως ο ιστορικός «έτερος» πόλος του άξονα Παρισιού – Βερολίνου, δηλαδή η Γαλλία, αυτό ας το θέσω ως μια ενδεχόμενη προοπτική με αρκετές πιθανότητες πραγματοποίησης. Από την άλλη, ακόμα και η ίδια η Γερμανία, αν πιστεύει ότι στο μέλλον δεν θα χρειαστεί την αλληλεγγύη των άλλων κρατών, κι ότι όλα είναι νομοτελειακά καθορισμένα να εξελίσσονται ρόδινα για γι’ αυτήν, τούτη την αίσθηση μπορεί να την έχει, αλλά και το να κοιτά την Ιστορία και να βλέπει πόσοι και πόσοι από εκείνους που διακήρυσσαν ότι η αυτοκρατορία τους θα είναι χιλιόχρονη διαψεύστηκαν, είναι κάτι που δεν βλάπτει.
Το όραμα για μια ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ ΤΩΝ ΛΑΩΝ, μια Ευρώπη ανεξάρτητων Κρατών που δέχτηκαν (ή ακριβέστερα θα δεχόταν) να συμπράξουν κάτω από ένα ενιαίο δημοκρατικό πολιτικό σύστημα διακυβέρνησης της Ευρώπης, ΚΑΙ ΜΕ ΑΝΑΦΑΙΡΕΤΟ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΟΥ ΚΑΘΕ ΚΡΑΤΟΥΣ – ΜΕΛΟΥΣ ΝΑ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΕΙ ΧΩΡΙΣ ΚΑΜΙΑ ΑΛΛΗ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΤΟΥΤΗ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ, είναι ένα όραμα πράγματι επαναστατικό. Η Ευρώπη των Αγορών, (δηλαδή των πιο μεγάλων ευρωπαϊκών οικονομικών επιχειρήσεων) από στοιχείο τούτο οράματος, έγινε το μοναδικό όραμα, και είναι για τούτο μια εκτροπή, είναι ένα έκτρωμα. Ποια ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΜΕΝΗ αγορά, σε ποιο μέρος του κόσμου, λειτουργεί έξω από μια στοιχειώδη έστω πολιτική εξουσία, εξόν από χώρες όπου η διαφθορά αποτελεί την κυρίαρχη πραγματικότητα; Στην Ευρώπη η εκτροπή βρίσκεται σ’ αυτό που είναι ορατό δια γυμνού οφθαλμού. Είναι οι Αγορές που επιβάλουν την πολιτική τους και δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά διότι ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ πολιτική εξουσία κατ΄ ουσίαν ΔΕΝ υπάρχει. Είδαμε με αφορμή την υπόθεση της (μη) στήριξης της Ελλάδας, ότι κατ΄ ουσίαν κυβερνήσεις, με κύριο ενορχηστρωτή τη Γερμανία, με τη προγραμματισμένη ήξεις αφήξεις στάση της, ΚΑΤ’ ΟΥΣΙΑΝ ΑΛΕΙΦΕ ΜΕ ΒΟΥΤΥΡΟ ΤΟ ΨΩΜΙ ΤΩΝ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΩΝ. Το έκανε από άγνοια, ή από επιπολαιότητα; Αλλ’ όταν μιλάς ιδίως για τη Γερμανία, οι λέξεις «άγνοια» και «επιπολαιότητα» δεν έχουν θέση εδώ. Και η ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ, σε μια ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ, θα ήταν το πιο σημαντικό ίσως στοιχείο του ανεκπλήρωτου οράματος για τη πραγματική ένωση της Ευρώπης. Όπως το έθεσε ο Camus : «…Μπορούμε… να πούμε ότι κάθε επανάσταση που έχει σκοπό την άρνηση ή την καταστροφή της αλληλεγγύης χάνει αμέσως τ’ όνομα επανάσταση και στην πραγματικότητα ταυτίζεται με μια εγκληματική συγκατάθεση…» (Albert Camus : Ο Επαναστατημένος Άνθρωπος, εκδ. Μπουκουμάνη, Αθήνα, 1971, σελ. 37).