Ο φιλόσοφος και παιδαγωγός του Νέρωνα, ο Σενέκας, είχε πει: «δυστυχώς δε μαθαίνουμε για τη ζωή αλλά για το σχολείο». Πιθανόν να ήθελε με αυτό να απολογηθεί για την προσωπική του αποτυχία αναφορικά με τη σταδιοδρομία του αγαπημένου μαθητή του. 2000 χρόνια μετά το Σενέκα, πολλοί παιδαγωγοί μας συνεχίζουν να επιρρίπτουν την ευθύνη μαθησιακής αποτυχίας, γενικά και αόριστα στο «σχολικό σύστημα», χρησιμοποιώντας ακριβώς το ίδιο σλόγκαν. Μπορεί όλες οι μέχρι σήμερα εκπαιδευτικές «μεταρρυθμίσεις» να μην έλαβαν υπόψη τις απόψεις και τις θέσεις τους, αλλά αυτό δεν τους απαλλάσσει από τις ευθύνες τους. Δεν υπάρχουν σήμερα πολλοί που να αρνούνται ότι ο παιδαγωγός είναι το Α και το Ω της παιδείας. Δεν είναι τα σύγχρονα συστήματα, ούτε τα σύγχρονα εκπαιδευτικά μέσα, ούτε οι σύγχρονες εκπαιδευτικές τεχνικές, ούτε τα σύγχρονα σχολικά κτήρια που κάνουν την ουσιαστική διαφορά. Σχολεία με οικονομικά ανικανοποίητους δασκάλους, δίχως όρεξη και μεράκι, δίχως έρωτα για τη μάθηση και τη μετάδοσή της, είναι μισά σχολεία.
Κλασικό παράδειγμα είναι η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση στον Καναδά. Όλα ξεκίνησαν πριν τρεις περίπου δεκαετίες από μια ομάδα εκπαιδευτικών εναλλακτικής εκπαίδευσης, οι οποίοι άρχισαν μια εκστρατεία με σύνθημα: «Ζήτωωω! Ανακαλύψαμε επιτέλους τους εχθρούς της παιδείας μας. Είμαστε εμείς οι ίδιοι». Τέτοιους υπεύθυνους εκπαιδευτικούς δεν μπορεί να τους αγνοήσει κανένας υπουργός παιδείας, όταν σχεδιάζει μεταρρυθμίσεις.
Τα συμπεράσματα διεθνών οργανισμών, όπως του ΟΟΣΑ, αλλά και των καθηγητών των ΑΕΙ/ΤΕΙ, που υποδέχονται τους πρωτοετείς φοιτητές, είναι απογοητευτικά και ταπεινωτικά για τους λειτουργούς της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας παιδείας μας. Στη χώρα με τη μεγαλύτερη παραπαιδεία στον κόσμο, ακόμη και τα κατ εξοχήν «ιδρύματα» βασικής παιδείας, τα φροντιστήρια, έχουν αποτύχει. Διότι κι αυτά είναι προσανατολισμένα στην επιτυχία των εξετάσεων, δηλαδή, στην απομνημόνευση συγκεκριμένων και πολλάκις άχρηστων γνώσεων-θεμάτων και όχι στην ουσιαστική μάθηση. Αλλωστε αυτός είναι και ο μοναδικός λόγος ύπαρξής τους. Το εξεταστικοκεντρικό μας σύστημα, φτιαγμένο να βγάζει μαθητές, που θα πάρουν το «χαρτί πιστοποίησης της ημιμάθειας» και όχι μαθητές που θα αγαπήσουν τη μάθηση και θα πάρουν τα απαραίτητα εφόδια για τη ζωή, αναπαράγεται κάτω από τις ζητωκραυγές όλων εκείνων που έχουν συμφέρον.
Βλέπουμε σήμερα, ότι ακόμη και στις θετικές επιστήμες, ένα μεγάλο μέρος των θεωριών, που πριν 40 χρόνια τις διδαχτήκαμε στο σχολείο σαν απόλυτες αλήθειες, σήμερα έχουν πεταχτεί στα σκουπίδια σαν ανοησίες. Στις κοινωνικές-θεωρητικές επιστήμες, το ποσοστό είναι ακόμη υψηλότερο. Προς τι λοιπόν η συνέχιση όλης αυτής της απερίγραπτης ταλαιπωρίας απομνημόνευσης άχρηστης «γνώσης», που οδηγεί πολλά παιδιά οριστικά στη μαθησιακή άρνηση;
Για πιο λόγο θα πρέπει τα παιδιά να απομνημονεύουν χιλιάδες άχρηστες γνώσεις, που σε σύντομο χρονικό διάστημα θα έχουν ξεχαστεί και να μην μαθαίνουν τρόπους να μαθαίνουν μόνοι τους; Μέσα σε αυτόν τον απέραντο σκουπιδότοπο μηνυμάτων και πληροφοριών, που δέχεται το σημερινό παιδί, τι να πρωτοθυμηθεί και πώς να αξιολογήσει το ουσιώδες από το περιττό; Μπορεί μέχρι πριν μερικές δεκαετίες να ήταν απαραίτητη η απομνημόνευση πολλών γνώσεων για πρακτικούς λόγους, σήμερα όμως, με το πάτημα ενός πλήκτρου έχεις άμεση πρόσβαση σε άπειρες πληροφορίες, των οποίων η απομνημόνευση κοστίζει πολύ, χωρίς να σε κάνει σοφότερο.
Το εκπαιδευτικό μας σύστημα, εκτός από τα παιδιά, τους γονείς και τους δασκάλους, βολεύει όλους τους «άλλους». Οι άμεσα ενδιαφερόμενοι οι μαθητές δεν έχουν δικαίωμα ψήφου, οι γονείς ζουν μέσα στη διαρκή σύγκρουση ατομικού και συλλογικού συμφέροντος, όπου υπερισχύει το πρώτο και επειδή και οι δύο ομάδες είναι κοινωνικά ρευστές, σήμερα μαθητές αύριο υπάλληλοι ή ελεύθεροι επαγγελματίες, γι αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτα. Διότι στη δημοκρατία ισχύει δυστυχώς το «No lobby-No change», και σε χώρες ακραίων ατομιστών, αφηρημένες έννοιες, όπως κοινωνία, παιδεία, ανάπτυξη κ.λ.π. δεν έχουν κανένα νόημα, άρα, ούτε κανένα λόμπι. Σημασία έχει το παιδί να πάρει το «χαρτί» και μετά ας είναι καλά το κόμμα και ο βουλευτής που θα το βολέψει.
Ο νέος υπουργός παιδείας είπε ότι θα ξεκινήσει διάλογο με όλα τα κόμματα και όλους τους άμεσα ενδιαφερόμενους από μηδενική βάση.
Κατά τη γνώμη μου, τον διάλογο θα έπρεπε να τον είχαν ξεκινήσει οι δάσκαλοι και οι καθηγητές ανεβάζοντας οι ίδιοι ψηλά τον πήχη, βάζοντας αυστηρά κριτήρια αυτοαξιολόγησης και πετώντας απ έξω συναδέλφους που δεν τιμούν το λειτούργημά τους.
Αυτό που θα κάνει ο υπουργός είναι να δημιουργήσει, πιθανώς, ένα νέο Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας και πολλές επιτροπές. Μια επιτροπή που σχεδιάζει «επί χάρτου», τις περισσότερες φορές λειτουργεί σε αντιπαράθεση με αυτούς που θα κληθούν να υλοποιήσουν τα σχέδιά της, με σύνθημα: « δε θα τους αφήσουμε να κάνουν ότι θέλουν». Το αποτέλεσμα είναι συνήθως ένα άτεγκτο σύστημα που λειτουργεί σαν την «κλίνη του Προκρούστη». Το ανέκδοτο πως: «την καμηλοπάρδαλη δεν τη δημιούργησε ο Θεός αλλά μια επιτροπή, στην προσπάθειά της να σχεδιάσει ένα πιο τέλειο άλογο», δεν το έβγαλαν κάποιοι ευφάνταστοι εχθροί της γραφειοκρατίας.
Μαθητές, γονείς και υπουργοί, περνούν περιστασιακά και για λίγο από το χώρο της παιδείας. Οι μοναδικοί που είναι μια ζωή μέσα στο χώρο της παιδείας γιατί είναι το επάγγελμά τους και οι οποίοι έχουν συμφέρον περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον να βελτιωθεί και να αναβαθμιστεί η παιδεία μας, είναι οι δάσκαλοι και οι καθηγητές. Γι αυτό και θα πρέπει να έχουν τον κύριο λόγο. Αλλωστε, εκείνοι είναι που θα υλοποιήσουν οτιδήποτε αποφασιστεί. Πως λοιπόν να στρατευθείς και να δουλέψεις με μεράκι για κάτι που δεν σε έχει πείσει;