Γράφει ο Μιχάλης ΚαρλήςΟ Ιούδας ο Ισκαριώτης είχε ελεύθερη βούληση?
Το θρησκευτικό και φιλοσοφικό ερώτημα της ελεύθερης βούλησης του ανθρώπου απασχολεί και την επιστήμη της Φυσικής.
Όταν ο Νεύτωνας το 1687 διατύπωσε τους τρείς νόμους για τη κίνηση των σωμάτων ,ο άνθρωπος απέκτησε φαινομενικά τη δυνατότητα να υπολογίζει και να προβλέπει τη φυσική εξέλιξη γεγονότων και φαινομένων.Αν για παράδειγμα,κάποιος γνωρίζει την παρούσα θέση και ταχύτητα ενός σώματος καθώς και τις δυνάμεις που επιδρούν πάνω του,μπορεί με απλά μαθηματικά να υπολογίσει που βρίσκεται και πόσο γρήγορα κινείται οποιαδήποτε άλλη στιγμή .
Αυτή την καθαρά ντετερμινιστική θέση υποστήριξε στην ακραία της εκδοχή και ο μεγάλος Γάλλος μαθηματικός και αστρονόμος Laplace,όταν είπε :"Mπορούμε να θεωρήσουμε την τωρινή κατάσταση του σύμπαντος ως αποτέλεσμα του παρελθόντος του και αιτία του μέλλοντός του.Μια διάνοια ,η οποία σε κάποια δεδομένη χρονική στιγμή θα γνώριζε όλες τις δυνάμεις που διέπουν τη φύση και όλες τις θέσεις όλων των μερών που την αποτελούν,και εάν αυτή η διάνοια ήταν τόσο τεράστια ώστε να......... υποβάλει τα δεδομένα αυτά σε ανάλυση,θα μπορούσε να προβλέψει τις κινήσεις των σωμάτων του σύμπαντος από το ποιό μεγάλο μέχρι το ποιό μικροσκοπικό.Για μια τέτοια διάνοια τίποτε δεν θα ήταν αβέβαιο:το μέλλον ,ακριβώς όπως και το παρελθόν,θα φανερωνόταν μπροστά στα μάτια της"
Αν είναι έτσι ,έχει ο άνθρωπος ελεύθερη βούληση,ή μήπως όχι?
Οι περισσότεροι άνθρωποι θα απέρριπταν μια τέτοια σκληρή αιτιοκρατία,επιμένοντας ότι διαθέτουμε ελεύθερη βούληση και συνεπώς ,μπορούμε να καθορίζουμε οι ίδιοι τις πράξεις και τις αποφάσεις μας.
Οι σύγχρονοι φυσικοί παρ'όλο που εξακολουθούν να αποδέχονται τους νόμους του Νεύτωνα,η άποψη πως όλα μπορούν να προβλεφθούν και όλα είναι προκαθορισμένα θεωρούν ότι είναι καταχρηστική ερμηνεία της εν λόγω θέσης ,παραπέμποντας στην κβαντομηχανική ,που περιγράφει το μικρόκοσμο των στοιχειωδών σωματιδίων.
Η κβαντομηχανική με την αρχή της αβεβαιότητας δηλώνει ότι είναι αδύνατο να προβλέψεις τη θέση και τη ταχύτητα σωματιδίου συγχρόνως με ακρίβεια.Επομένως είναι αδύνατο να συγκεντρωθούν τα δεδομένα για να προβλέψεις τη μελλοντική κίνηση των σωματιδίων. Κάτι φαινομενικά τόσο απλό ,όσο το να υπολογίσουμε πότε ακριβώς θα πέσει η επόμενη σταγόνα από τη βρύση ,είναι στη πράξη αδύνατο ,επειδή οι παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η πτώση είναι αναρίθμητοι.
Οι φυσικοί αποκαλούν αυτή την αδυναμία χάος διότι το πολυπαραγοντικό σύστημα είναι χαοτικό.
Έτσι αμφισβητούν έμμεσα την αιτιοκρατία του Νεύτωνα και Laplace.
Εντούτοις πολλοί υποστηρίζουν ότι η ελεύθερη βούληση είναι ασύμβατη με τους φυσικούς νόμους .
Τα πειράματα που έχουν γίνει με μια ιδιότητα των στοιχειωδών σωματιδίων που λέγεται ιδιοστροφορμή ή spin έχει μόνο δυο τιμές :πάνω ή κάτω.
Στην πραγματικότητα συμβαίνει κάτι παράδοξο ,η τιμή του spin γίνεται συγκεκριμένη μόνο τη στιγμή της μέτρησης !Πριν τη μέτρηση ,όλες οι διαφορετικές τιμές έχουν την ίδια πιθανότητα κατά κάποιο τρόπο συνυπάρχουν.(Σαν να συνυπάρχουν η σερνική και η θηλυκή φύση και η προσέγγιση του παρατηρητή να καθορίζει τη φύση του φύλου).Η τιμή του spin δεν είναι δυνατόν να μετρηθεί και στις τρείς διαστάσεις ταυτόχρονα διότι η μέτρηση σε μια διάσταση επηρεάζει τη τιμή στις άλλες δυο διαστάσεις.
Τα κβαντικά παράδοξα δεν σταματούν εδώ.Ενα ηλεκτρόνιο μπορεί να έχει ένα είδος διδύμου αδελφού .
Αν το ένα ηλεκτρόνιο έχει τιμή σπιν "πάνω" τότε το συσχετισμένο ηλεκτρόνιο αδελφός έχει τη τιμή "κάτω",ακόμη και αν τα δυο ηλεκτρόνια χωρίζονται από μεγάλες αποστάσεις.Πρόκειται για μια απόκοσμη δράση από απόσταση που παραβιάζει το όριο της ταχύτητας του φωτός στη μετάδοση της πληροφορίας.
Ενα άλλο θέμα που προβληματίζει τους φυσικούς είναι τα συσχετισμένα φωτόνια .Τα πειράματα δείχνουν ότι όταν συγκεκριμένες ιδιότητες του ενός από αυτά μετρηθούν ,επηρεάζονται ταυτόχρονα και οι αντίστοιχες ιδιότητες του διδύμου του ανεξάρτητα από την απόσταση που τα χωρίζει.
Αυτή η απόκοσμη δράση από απόσταση του Αινστάιν εξακολουθεί να στοιχειώνει τη φυσική.
Μήπως υπάρχουν κάποια θεμελιώδη σφάλματα στη κβαντομηχανική?
Επειδή στη κβαντομηχανική ο παρατηρητής είναι αυτός που δίνει μέσω της μέτρησης τελεσίδικα τη τιμή του μετρούμενου.Δόθηκε η εξήγηση ότι, η επιλογή των ερευνητών δεν είναι ελεύθερη εξαρτάται από συνθήκες τις οποίες οι ίδιοι δεν ελέγχουν.Η ερμηνεία των πειραματικών αποτελεσμάτων ξεγράφει την ελεύθερη βούληση του ανθρώπου ,χωρίς να αποδέχεται τον απόλυτο ντετερμινισμό στο οποίο τα πάντα είναι προκαθορισμένα.
Συμπέρασμα το σύμπαν είναι χαοτικό και απρόβλεπτο τόσο σε μικροσκοπικό επίπεδο όσο και σε μακροσκοπικό,ο άνθρωπος στη μελέτη του σύμπαντος προβαίνει σε παρατηρήσεις που είναι προκαθορισμένες άρα δεν έχει ελεύθερη βούληση?
Η άποψη περί ανυπαρξίας ελεύθερης βούλησης υποστηρίχτηκε και από πολλούς νευρολόγους ,οι οποίοι μελέτησαν τη σχέση ανάμεσα στις πράξεις μας και στην επιθυμία να τις πραγματοποιήσουμε. Η ελευθέρως εκούσια πράξη ξεκινάει ασυνείδητα στον εγκέφαλο προτού το άτομο συνειδητοποιήσει ότι θέλει να πράξει!Πως λοιπόν θα θεωρούσαμε τους εαυτούς μας υπεύθυνους για πράξεις που συνειδητοποιήσαμε πολύ αργότερα αφ΄ότου έχουν αποφασιστεί?
Η έρευνα έδειξε ότι ο άνθρωπος προλαβαίνει να προβάλει βέτο παρ΄όλο που άργησε να συνειδητοποιήσει τη πράξη.Ο εγκέφαλος παίρνει την απόφαση να πράξει ,αλλά κατά πόσο είναι αυτό έκφραση ελεύθερης βούλησης?
Αυτά τα ερωτήματα έχουν απασχολήσει τους φιλοσόφους εδώ και 2500 χρόνια και θα δίνουν δουλειά σε φυσικούς,νευρολόγους και ψυχολόγους για πολλά χρόνια ακόμη.
Μιχάλης Καρλής