Γράφει ο Θεόδωρος ΚουτρούκηςΗ ραγδαία ανάπτυξη του τριτογενή τομέα (3Τ) συνοδεύτηκε από νέες μορφές οργάνωσης της εργασίας, που καθιστούν δυσδιάκριτη τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στη διοίκηση και τους εργαζόμενους. Πολλοί απασχολούμενοι στις υπηρεσίες εργάζονται δίπλα στον εργοδότη σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις, ενώ οι εργασιακές σχέσεις είναι περισσότερο προσωποκεντρικές και συνεργατικές παρά ανταγωνιστικές. Η οικονομία των υπηρεσιών χαρακτηρίζεται ακόμη από τη διεύρυνση της μη τυπικής απασχόλησης. Το περιστασιακό εργατικό δυναμικό μπορεί να μη βλέπει τον εργοδότη ως «φίλο» ή «αντίπαλο», καθώς η σχέση μαζί του είναι σύντομη, απόμακρη και συχνά υφίσταται μόνο με τη διαμεσολάβηση ενός υπεργολάβου ή πρακτορείου προσωρινής εργασίας.
Αυτό το «επισφαλές» εργατικό δυναμικό βιώνει καθημερινά έναν έντονο ανταγωνισμό μειούμενων μισθών και μια ........
έλλειψη θεσμών ρύθμισης των εργασιακών σχέσεων. Επομένως, στις υπηρεσίες επικρατούν δυσχερείς συνθήκες συνδικαλιστικής οργάνωσης.
Ο 3Τ προσφέρει δυνατότητες για συνδικαλιστική δράση γιατί πολλές από τις παραγωγικές δραστηριότητες του δεν εκτίθενται στο διεθνή ανταγωνισμό, επειδή ασκούνται σε αστικά κέντρα και τουριστικούς προορισμούς και δεν μπορούν να μεταφερθούν εύκολα σε άλλη χώρα ή περιοχή για λόγους ανταγωνιστικότητας. Μολαταύτα, η υψηλή κινητικότητα των εργαζομένων στον 3Τ με την συχνή αλλαγή εργοδότη ή χώρου εργασίας αποδυναμώνει δραστικά τα εργατικά συνδικάτα. Ένα καίριο χαρακτηριστικό του 3Τ είναι ότι οι εργαζόμενοι του ιδίου επαγγέλματος συνήθως διασπείρονται σε ποικίλους εργοδότες για μικρό χρονικό διάστημα. Η χαμηλά αμειβόμενη εργασία στον 3Τ και η διάδοση της μερικής απασχόλησης, της υψηλής υποκατάστασης και της υπεργολαβίας προάγει εργασιακούς χώρους ασθενούς συνδικαλιστικής επιρροής.
Η χαμηλή ή και μηδαμινή συνδικαλιστική ένταξη των μερικώς απασχολ0ύμενων, των κατ’ οίκον, προσωρινών κι εργαζόμενων σε (υπ)εργολάβους υπόκειται στις δυσκολίες οργάνωσης του εργατικού δυναμικού χαμηλών δεξιοτήτων. Αυτές οι θέσεις εργασίας καταλαμβάνονται από γυναίκες, νέους και μετανάστες, και συχνά αντιστοιχούν σε χαμηλή αμοιβή, υψηλό βαθμό υποκατάστασης και συνθήκες μη τυπικής απασχόλησης.
Η συνδικαλιστική πυκνότητα στις ιδιωτικές υπηρεσίες είναι σημαντικά χαμηλότερη από το δημόσιο τομέα και τη βιομηχανία. Αυτή η διαφοροποίηση δημιουργεί διαφορισμό στις στρατηγικές συλλογικών διαπραγματεύσεων και την εργατική αλληλεγγύη.
Στις επιχειρήσεις του 3Τ που δεν καλύπτονται από κάποιο συνδικάτο, δεν υφίσταται απαραίτητα χαμηλή διάθεση συνδικαλιστικής δράσης • οι περισσότεροι απασχολούμενοι απλά εντάσσονται σε μια κατηγορία «παθητικού προσανατολισμού συμμετοχής». Έτσι, ενώ σε πολλές βιομηχανικές και δημόσιες επιχειρήσεις η συνδικαλιστική συμμετοχή αποτελεί μια de facto συνθήκη απασχόλησης, στις νέες μονάδες παροχής υπηρεσιών τα συνδικάτα απουσιάζουν. Οι «νέοι εργαζόμενοι» παραμένουν συνδικαλιστικά ανοργάνωτοι και συχνά δε διαθέτουν καν την ευκαιρία να εγγραφούν σε κάποιο εργατικό σωματείο: ο δρόμος προς τη συνδικαλιστική συμμετοχή είναι κλειστός.
Τα εργατικά συνδικάτα μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στη διαπραγμάτευση των όρων αμοιβής και εργασίας από ισχυρότερη θέση αλλά και στην αναβάθμιση των δεξιοτήτων των εργαζομένων. Αν όμως το συνδικαλιστικό κίνημα θέλει να οργανώσει τους εργαζόμενους του 3Τ, πρέπει να μεταρρυθμίσει την ατζέντα αλλά και τις θεσμικές του πρακτικές, για να συναντήσει τις ανάγκες ενός διαφορετικού εργατικού δυναμικού, εκείνους που εργάζονται στις εταιρίες φύλαξης και καθαρισμού, τα εστιατόρια, τα ξενοδοχεία, τις κλινικές και τα γραφεία.