Γράφει ο Βασίλης ΧασιώτηςΚατάχρηση των Επιτροπών
Οι παρακάτω πέντε καταχρήσεις θα έπρεπε να αποφεύγονται όταν οι επιτροπές τίθενται και λειτουργούν:
1. Σαν υποκατάσταση για έναν μάνατζερ
2. Για έρευνα ή διεξαγωγή μελέτης
3. Για λήψη ασήμαντων αποφάσεων
4. Για αποφάσεις που βρίσκονται πέρα από την εξουσία των συμμετεχόντων
5. Για την ενοποίηση διαιρημένης εξουσίας
(Harold Koontz and Heinz Weihrich : Management, 9th edition, McGraw-Hill Book Company, 1988, σελ. 255-256)
Το είπαμε (δηλαδή, το γράψαμε) και σε πρόσφατο άρθρο μας, πως οι προγραμματικές δηλώσεις των κυβερνήσεων, δυστυχώς δεν αποτελούν παρά μια μάλλον βαρετή διαδικασία, όπου η κάθε νέα κυβέρνηση, είναι καταδικασμένη στα πλαίσια της παντοδυναμίας του κυρίαρχου ξύλινου πολιτικού λόγου, να διακηρύσσει εκείνα τα αυτονόητα πράγματα που ταυτόχρονα ως αυτονόητα, ποτέ δεν υλοποιούνται (ή σχεδόν ποτέ, και εν πάσει περιπτώσει, ποτέ σε ό,τι αφορά τις θεμελιώδεις αξίες της δημοκρατίας).
Ανάμεσα στα άλλα αυτονόητα πράγματα που ειπώθηκαν κατά τις τελευταίες προγραμματικές δηλώσεις, (και για να μην είμαστε άδικοι, η νέα κυβέρνηση δικαιούται να τυγχάνει του κριτηρίου της «αθωότητας» έως ότου με τις πράξεις της πείσει ότι το δικαιούται ή δεν το δικαιούται), ήταν και η «αποκάλυψη» ότι επί προηγούμενης κυβέρνησης, δημιουργήθηκαν 700 νέες υπηρεσίες, και 470 νέες αμειβόμενες επιτροπές αμφίβολης χρησιμότητας (χρησιμοποιώ επί λέει ό,τι είπε ο πρωθυπουργός).
Ποιο είναι εδώ το τοις πάσι γνωστό; Είναι ότι στο δημόσιο πράγματι υπάρχει ένας εσμός αέργων πλην αδρά αμειβόμενων («αδρά αμειβόμενος» : όποιος αμείβεται με ΕΣΤΩ ΚΑΙ ΕΝΑ ΕΥΡΩ, χωρίς να παράγει ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ ΙΣΗΣ ΑΞΙΑΣ) κηφήνων. Το να πεις αυτό δεν λες κάτι το νέο. Νέο είναι εδώ, το να πεις πόσες ακριβώς είναι αυτές οι επιτροπές και οι άχρηστες υπηρεσίες, και πόσο κοστίζουν. Στην ουσία μάλιστα, και ..........
επ’ αυτού η κοινή γνώμη έχει μια αδρή αντίληψη, πλην όμως, όχι ακριβή. Και φυσικά, ένας μη ξύλινος πολιτικός λόγος και πάντως ένας έντιμος πολιτικός λόγος, θα όφειλε να αναγνωρίσει την ιστορικότητα του προβλήματος αυτού, και άρα τη πολυχρωμία του, και άρα, τουλάχιστον αυτό, δεν είναι πολιτικά έντιμο να το χρεώνεις σε μια και μόνο μια προηγούμενη κυβέρνηση. Από μνήμης αναφέρω μια μελέτη πριν καμιά δεκαριά και πάνω χρόνια, ποτ σημείωνε την ύπαρξη όχι κάποιων εκατοντάδων μα κάποιων χιλιάδων επιτροπών (συμπεριλαμβανομένου και του ευρύτερου δημόσιου τομέα).
Και κάτι ακόμα. Το κόστος λειτουργίας αυτών των «αμφίβολης χρησιμότητας» υπηρεσιών και επιτροπών, (και όταν οι πολιτικοί λένε «αμφίβολης» να είστε βέβαιοι ότι πρόκειται περί εντελώς άχρηστων επιτροπών και υπηρεσιών), όπως π.χ. προσδιορίστηκε παραπάνω, δηλαδή με βάση τις αποδοχές αυτών που στελεχώνουν αυτές τις επιτροπές και υπηρεσίες. Εκτός από το άμεσο εμφανές κατά τα ανωτέρω κόστος, υπάρχει και το έμμεσο μη εμφανές κόστος. Αυτές οι «αμφίβολης χρησιμότητας» υπηρεσίες και επιτροπές, άπαξ και δημιουργηθούν, σπεύδουν να «πιστοποιήσουν» την παρουσία τους στον κρατικό μηχανισμό με το να αρχίσουν να εμπλέκονται στη λειτουργία της κρατικής μηχανής. Τούτη η «πιστοποίηση» της παρουσίας τους, μπορεί να γίνεται είτε διότι θέλουν να πείσουν για την «αναγκαιότητα» της παρουσίας τους, είτε διότι θέλουν απλά να «πιστοποιήσουν» και τις όποιες νομιζόμενες ικανότητες και δεξιότητές τους (που συνήθως είναι ανύπαρκτες ή όταν πράγματι δεν χρειάζεται η παρουσία τους είναι αχρείαστες), είτε, όπερ και το πλέον σύνηθες, να επιβεβαιώσουν τη συμμετοχή τους σ’ ένα μηχανισμό εξουσίας, κι αυτό το τελευταίο είναι που έχει γι’ αυτούς μια ιδιαίτερη σημασία. Μάλιστα ως προς αυτό το τελευταίο, εκείνο που στη πράξη συνήθως οξύνει επιπλέον τα πράγματα, είναι ότι πολλαπλασιάζονται οι ούτως ή άλλως αναπόφευκτες συγκρούσεις εξουσίας που ενδημούν μέσα στη δημόσια διοίκηση (όπως και στους μεγάλους ιδιωτικούς οργανισμούς).
Όμως, ανεξάρτητα για ποιον λόγο γίνεται η «εμπλοκή» αυτών των αμφίβολης χρησιμότητας (διάβαζε : άχρηστων) επιτροπών και υπηρεσιών στη λειτουργία του κρατικού και ευρύτερου δημόσιου τομέα, και ανεξάρτητα αν η εμπλοκή αυτή είναι τυπική (αυτό αφορά κυρίως τις υπηρεσίες) ή άτυπη (αυτό το τελευταίο αφορά κυρίως τις επιτροπές), οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στη περαιτέρω διατάραξη μιας ούτως ή άλλως διαταραγμένης από άποψη οργανωτικής αποτελεσματικότητας του τομέα αυτού, ενώ βέβαια διαταράσσει και την καλή λειτουργία όσων κρατικών ή δημόσιων υπηρεσιών λειτουργούν καλά. Με λίγα λόγια, η παρουσία αυτών των «αμφίβολης χρησιμότητας» υπηρεσιών και επιτροπών, δεν είναι ουδέτερη, αλλά ενεργητική στο επίπεδο του κόστους λειτουργίας της ήδη λειτουργούσας κρατικής και δημόσιας τεχνοδομής. Με άλλα λόγια, με το να καθίσταται λειτουργία του τομέα αυτού ακόμα πιο αντιπαραγωγική, ακριβώς με την είσοδο στην αλυσίδα λειτουργίας αυτών των «αμφίβολης χρησιμότητας» επιτροπών ή υπηρεσιών, αυτό οδηγεί σε περαιτέρω διόγκωση ως μη όφειλε του κόστους λειτουργίας του, και αυτή η πρόσθετη επιβάρυνση εξ αυτού του λόγου, αποτελεί την έμμεση επιβάρυνση του φορολογούμενου από τη λειτουργία αυτών των «αμφίβολης χρησιμότητας» υπηρεσιών και επιτροπών.
Δηλαδή, επί του προκειμένου, αν θέλουμε να είμαστε απολύτως ειλικρινείς, ομιλούμε για καθαρή υπεξαίρεση δημόσιου χρήματος, δηλαδή για κακούργημα κατά την έννοια του ποινικού κώδικα, εφόσον πράγματι μπορεί να αποδειχτεί η σκόπιμη δημιουργία αυτών των υπηρεσιών και επιτροπών, δηλαδή η παράνομη διοχέτευση δημόσιου χρήματος προς τσέπες ημετέρων και άλλων εκλεκτών. Το αν τώρα «μπορεί να αποδεχτεί», δεν νομίζω ότι ένας πρωθυπουργός αναφέρεται σε κάτι που δεν μπορεί να αποδεχτεί, και εν πάει περιπτώσει, ας εξεταστεί το θέμα «αρμοδίως».
Οι παραπάνω επισημάνσεις, φυσικά, δεν θα πρέπει να οδηγήσουν στο άλλο άκρο. Δε σημαίνει ότι η κάθε επιτροπή και η κάθε νέα υπηρεσία δε χρειάζεται, ακριβώς όπως ενίοτε απαιτείται η κατάργηση ή μετεξέλιξη άλλων όταν οι περιστάσεις το επιβάλλουν. Είναι σαφές ότι δεν αναφερόμαστε σε περιπτώσεις όπου η αναγκαιότητά τους είναι αναμφισβήτητη, αλλά κι αυτό δε σημαίνει ότι θα πρέπει η συγκρότησή τους να γίνεται «ως έτυχε», αλλά θα πρέπει να υπάρχει σοβαρός σχεδιασμός και σε κάθε περίπτωση η όποια εμπλοκή τους, τυπική ή (κυρίως) άτυπη, να μην οδηγεί σε αρρυθμίες και δυσλειτουργίες της ήδη υπάρχουσας αλυσίδας «παραγωγής», αλλά, σε συνέργιες, δηλαδή στην υποβοήθηση και βελτίωση της υπάρχουσας λειτουργίας. όπως το θέτει για παράδειγμα ο E. F. L. Brech (Management in Practice, εις : E. F. L. Brech (ed.) : The Principles and Practice of Management, 2nd edition, Longmans, 1963, σελ. 970) : «Οι επιτροπές προκαλούν όγκο συζητήσεων στη πράξη στο μάνατζμεντ διότι η συντριπτική εμπειρία τις περιγράφει ως «ατυχείς». Τα περισσότερα ανέκδοτα των εργασιών των επιτροπών δείχνουν ότι οι διηγηματολόγοι είχαν λίγη ως φτωχή εμπειρία από επιτροπές... Λίγοι μάνατζερ απήλαυσαν το πνεύμα ενός επιτεύγματος συντονισμού που αναδύεται σε μία καλώς λειτουργούσα επιτροπή…» Και βέβαια, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως στην οργανωτική πρακτική τίποτα δεν είναι εξ ορισμού θετικό ή αρνητικό. Το ίδιο μπορούμε να πούμε και για τις επιτροπές. Έτσι π.χ. ο Earle A. Chiles (Use and Limitations of Committees, εις H. B. Maynard (editor-in-chief) : Handbook of Business Administration, McGraw-Hill Book Company, 1967, σελ. 2-88 έως 2-89 σημειώνει) : «Πότε να Χρησιμοποιείς Μία Επιτροπή : Οι επιτροπές είναι βασικώς μέσα επικοινωνίας, που επιλαμβάνονται επίλυσης θεμάτων που αδυνατούν να επιλυθούν μέσω της τυπικής δομής της ιεραρχίας του οργανισμού. Ανάλογα, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να πληροφορούν, να εκπαιδεύουν, να παρέχουν ιδέες ή προγράμματα, να μεταβάλλουν αντιλήψεις, να παρέχουν υποστήριξη, να εξηγούν και διευκρινίζουν πολιτικές, κ.λπ. Είναι αποτελεσματικές για την επίλυση συγκρούσεων και βελτίωση του συντονισμού ανάμεσα στις οργανωτικές μονάδες. Μέσω των επιτροπών, μάνατζερ με το ίδιο βαθμό ευθύνης -όπως οι μάνατζερ των πωλήσεων- μπορούν να ανταλλάσσουν πληροφορίες και εμπειρία σχετικά με προβλήματα κοινά σε όλους τους. Μειονεκτήματα των Επιτροπών. Τα μειονεκτήματα των επιτροπών και οι απογοητεύσεις που τόσο κοινά συνδέονται μ’ αυτές δεν είναι όλες εγγενείς. Στη πραγματικότητα, τα περισσότερα απ’ αυτά, προκύπτουν από ανεπαρκείς συμπεριφορές και έλεγχο της επιτροπής... Οι επιτροπές είναι εκ φύσεως αργές και σχολαστικές, και αυξάνουν τον κίνδυνο διασφάλισης διαρροών. Για λόγους που δεν είναι πλήρως κατανοητοί, πετυχημένα, αποφασιστικά άτομα συχνά δεν σκέφτονται πειστικά ή λογικά σε ομάδες και μπορούν να πέσουν σε λάθη που δεν θα έκαναν αν ήταν μόνοι τους...)
Όμως, δε χρειάζεται να επεκταθούμε περισσότερο. Ό,τι σημειώσαμε νομίζουμε ότι είναι αρκετά για τα δεδομένα ενός (αναγκαστικά περιορισμένου) άρθρου.