Πώς ο Σταύρος Νιάρχος κερδίζει (μετά θάνατον) τον Αριστοτέλη Ωνάση; Την ώρα που το Ιδρυμα Νιάρχου μεγαλουργεί, το Ιδρυμα Ωνάση μοιάζει, λένε, με κερδοσκοπικό όχημα στα χέρια του….
δρα Αντώνη Παπαδημητρίου. «Πόσο έξαλλος θα γινόταν άραγε ο Αριστοτέλης Ωνάσης, αν μπορούσε να δει πως το όνομά του πέρασε πίσω από αυτό του παλιού του αντιπάλου, του Νιάρχου, στη σημερινή Ελλάδα της φτώχειας;» Με αυτά τα λόγια αντιδρούν παλαιοί, παραγκωνισμένοι σήμερα συνεργάτες του στο γεγονός ότι το ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» πρωταγωνιστεί στην προσπάθεια ανάτασης της χώρας με δωρεές εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ στην ελληνική κοινωνία.
Την ίδια ώρα το κοινωφελές ίδρυμα «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης» υπό την καθοδήγηση του προέδρου του (και ταμία) δρα Αντώνη Παπαδημητρίου αναλίσκεται σε αμφίβολης αξίας δράσεις. Οπως, για παράδειγμα, μελέτες για την αναμόρφωση της Πανεπιστημίου, βραβεύσεις, υποτροφίες ολίγων και τη στήριξη δικών του δραστηριοτήτων, σαν την (υπόσχεση για) επένδυση 30.000.000 ευρώ στο Ελληνικό Επενδυτικό Ταμείο, που αποτελεί έναν ξεκάθαρα κερδοσκοπικό μηχανισμό γερμανικής έμπνευσης. Ακόμα κι αν πραγματοποιεί άλλες δράσεις, είναι «άγνωστη η έκτασή τους, εξαιτίας της παροιμιώδους αδιαφάνειας με την οποία διοικείται το ίδρυμα» σχολιάζουν παράγοντες που ανήκουν στο κύκλο των ελληνικών ευαγών ιδρυμάτων.
Την ίδια ώρα, πληθαίνουν τα δημοσιεύματα που προσάπτουν στο Ιδρυμα Ωνάση (την παρακαταθήκη που άφησε στη χώρα του ο χρυσός αυτός Ελληνας) δουλειές με Τούρκους, Σύριους και παράγοντες που συνδέονται με ιρανικά συμφέροντα. Οπως και για τη φορολογική του συνεισφορά στη χώρα, καθώς χρησιμοποιεί ως έδρα το Vaduz του Liechtenstein. «Οπου υπάρχει καπνός υπάρχει και φωτιά» λένε οι επαΐοντες συμπληρώνοντας πως αν και δύσκολα μπορεί κανείς να πει ότι υπάρχει κάτι το μεμπτό στις πράξεις της διοίκησης, αυτού του βεληνεκούς τα ιδρύματα πρέπει να αποτελούν φάρους κοινωνικής ευσυνειδησίας και ηθικής λειτουργίας».
Στον αντίποδα, το Ιδρυμα Νιάρχου ρίχνει εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ για να πολεμήσει τη φτώχεια, αλλά και να καταστήσει την Αθήνα πολιτιστικό κέντρο της Μεσογείου με το Κέντρο Πολιτισμού – Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος στο Φάληρο, όπου το 24ωρης λειτουργίας εργοτάξιο θυμίζει πολύβουο μελίσσι. Ο συνολικός προϋπολογισμός του έργου είναι 566.000.000 ευρώ και χρηματοδοτείται εξ ολοκλήρου από το Ιδρυμα Νιάρχου, ενώ εκτιμάται ότι θα έχει ολοκληρωθεί τον Νοέμβριο του 2015.
Πέραν όμως αυτών των ποσών, από το 1996 μέχρι σήμερα το ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» έχει εγκρίνει συνολικά τη διάθεση 1 δισεκατομμυρίου ευρώ μέσω 2.400 δωρεών σε μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς σε 109 κράτη ανά τον κόσμο. Από το σύνολο των δωρεών του ιδρύματος άνω του 80% του συνολικού ποσού έχει διατεθεί σε οργανισμούς και πρωτοβουλίες στην Ελλάδα. Τελευταίο δείγμα γραφής, η πρωτοβουλία των 100.000.000 ευρώ που αποσκοπεί κυρίως στο να συμβάλει στην ανακούφιση των δυσμενών συνεπειών από την οικονομική κρίση βοηθώντας εκείνους που έχουν περισσότερη ανάγκη να αντιμετωπίσουν τις δύσκολες αυτές συγκυρίες με τον λιγότερο επώδυνο τρόπο.
Την ώρα όμως που αυτά πράττει το ίδρυμα του Σταύρου Νιάρχου, οι άνθρωποι που ανέλαβαν τη διοίκηση του Ιδρύματος Ωνάση, του ιστορικά εμβληματικού ανταγωνιστή του, «πάγωσαν» τις πρωτοβουλίες τους. Ας δούμε τι γράφει η επίσημη ανακοίνωση του ίδρύματος:
«Το Διοικητικό Συμβούλιο του Ιδρύματος Ωνάση κατά τη συνεδρίασή του τον Μάιο του 2010 αποφάσισε τη διακοπή του προγράμματος χορηγιών σε φορείς στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Το Διοικητικό Συμβούλιο του Ιδρύματος προχώρησε στην ανακατανομή των διαθέσιμων, σύμφωνα με τη διαθήκη του Αριστοτέλη Ωνάση, ποσών αποκλειστικά για τα δικά του προγράμματα: υποτροφίες σε Ελληνες, υποτροφίες σε αλλοδαπούς για ελληνικές σπουδές, Βραβεία Ωνάση, το Θυγατρικό Ιδρυμα στη Νέα Υόρκη με τις ετήσιες εκθέσεις του και το Πρόγραμμα Επισκεπτών Καθηγητών κλπ., τα οποία συνεχίζονται κανονικά. Η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση, η οποία ξεκίνησε τη λειτουργία της το φθινόπωρο του 2010, θα απορροφήσει μεγάλο μέρος των πόρων του Ιδρύματος».
Τρία χρόνια λοιπόν ύστερα από αυτή την απόφαση αίσθηση προκάλεσαν δύο αποφάσεις του προέδρου του Ιδρύματος Ωνάση, δρα Αντώνη Παπαδημητρίου, καθώς ήρθαν με διαφορά λίγων ημερών. Είχε βέβαια προηγηθεί προ έτους και η επένδυση δεκάδων εκατομμυρίων δολαρίων στη δημόσια εγγραφή ναυτιλιακής στη Wall Street.
Τώρα (τέλη Νοεμβρίου) το Ιδρυμα Ωνάση ανακοίνωσε ότι θα επενδύσει 30.000.000 ευρώ στο Ελληνικό Επενδυτικό Ταμείο μαζί με τη γερμανική κρατική τράπεζα KfW και (ίσως) με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Το ταμείο αυτό όμως δεν είναι κοινωφελές. Θα διέπεται από τους νόμους του Δουκάτου του Λουξεμβούργου και θα έχει ως καταστατικό στόχο την εξασφάλιση κέρδους για της επενδυτές του. Εμφανίζεται έτσι φειδωλό και με στόχο το κέρδος, σε μια προσπάθεια που θα μπορούσε να στηρίξει την απασχόληση.
Την ίδια ώρα βγάζει από τα ταμεία του 100.000.000 δολάρια για να αγοράσει τέσσερα πλοία του κλυδωνιζόμενου στόλου του πλουσιότερου Τούρκου επιχειρηματία, του Mehmet Emin Karamehmet. Παράγοντες της Ακτής Μιαούλη, που δεν θεωρούν «εφοπλιστή» τον Αντώνη Παπαδημητρίου και εκτιμούν ότι έχει ως προτεραιότητα τη δημόσια εικόνα του και τις σχέσεις του με την εκάστοτε «αφρόκρεμα», σχολιάζουν πως δεν τα πήρε καν σε τιμή ευκαιρίας, ενώ απορούν με την κίνηση, καθώς δεν αφορά δεξαμενόπλοια -στα οποία παραδοσιακά το όνομα Ωνάση δραστηριοποιείται- αλλά φορτηγά.
«Είναι μια σπεκουλαδόρικη κίνηση, όπως αυτές που κάνουν πολλοί άλλοι, οι οποίοι όμως δεν είναι επιφορτισμένοι με την παραγωγή κοινωνικού έργου» αναφέρουν. Τα αγόρασε δε «σίγουρα όχι σε τιμές ευκαιρίας, όπως θα περίμενε κανείς, εξαιτίας των πιέσεων που δέχεται η ναυτιλιακή του Τούρκου» αναφέρουν ναυλομεσίτες. «Είναι σαν να τον ξελασπώνουν» αναφέρει λιγότερο επιεικής εφοπλιστής. Η ναυτιλιακή του Ιδρύματος Ωνάση, η Olympic Shipping, έχει στόλο με 13 τάνκερ.
Για τη δε Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών που λειτουργεί στη Συγγρού το ίδρυμα, πολλοί είναι εκείνοι που εκτιμούν ότι «περίσσευε στην Αθήνα του Μεγάρου Μουσικής και του Κέντρου Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος, που είχε προαναγγελθεί». «Είναι σαν ο δόκτωρ Αντώνης Παπαδημητρίου να ήθελε μια δικιά του σκηνή» λένε κάποιοι.
Η κριτική στο management της δεύτερης γενιάς των συνεργατών του Αριστοτέλη Ωνάση δεν είναι καινούργια. Πολλά έχουν γραφτεί και ακόμα περισσότερα ψιθυρίζονται. Μεταξύ αυτών, και η ηθική ένσταση ότι έχουν μετατρέψει ένα από τα εμβληματικά ελληνικά ιδρύματα σε «οικογενειακή υπόθεση» και πως έχουν de facto αποκλείσει από τη διοίκησή του τους νόμιμους κληρονόμους και συγκεκριμένα την Αθηνά Ωνάση. Δεν είναι λίγοι άλλωστε εκείνοι που αποδίδουν την αποξένωσή της από τη χώρα στη συμπεριφορά του ιδρύματος.
Η εμπλοκή σε υπόθεση με λαθραίο πετρελαίο
Πλήγμα αποτέλεσε για το προφίλ του ιδρύματος και η προ μηνών εμπλοκή του σε υπόθεση λαθρεμπορίας ιρανικού πετρελαίου. Συγκεκριμένα, ναυτιλιακή ελεγχόμενη από το ίδρυμα πούλησε δεξαμενόπλοιό της σε εταιρικό όχημα συμφερόντων του Δημήτρη Καμπή, ο οποίος κατηγορείται από την Ουάσινγκτον για παράβαση των διεθνών κυρώσεων επί του Ιράν και ειδικότερα ότι λειτουργεί ως βιτρίνα για να μπορεί να εξάγει πετρέλαιο η Τεχεράνη.
Ο Καμπής αγόρασε τα δεξαμενόπλοιά του από διάφορους ιδιοκτήτες, πλην όμως σε μάλλον υψηλές τιμές, σύμφωνα με πηγές της αγοράς. Ενα από αυτά το αγόρασε από το Ιδρυμα Ωνάση. Για να γίνει αντιληπτή η βαρύτητα της υπόθεσης αρκεί να αναφερθεί πως οι business Καμπή με το Ιράν θεωρούνται από πολλούς πως αποτελούν τον πραγματικό λόγο που παρέμεινε προφυλακισμένος στον Κορυδαλλό από το καλοκαίρι μέχρι την περασμένη Τρίτη ο Βίκτωρ Ρέστης. Αλλες πηγές θυμίζουν πως προ διετίας είχε πουλήσει πλοία του σε Σύριους επιχειρηματίες. Τίποτα το παράνομο, αλλά σίγουρα όχι κάτι που ταιριάζει με την εικόνα του «προστάτη των γραμμάτων και των τεχνών».
Με έδρα το Liechtenstein
Για να γίνει αντιληπτό το πώς δουλεύει το Ιδρυμα Ωνάση αξίζει να αναφερθεί πως το κοινωφελές ίδρυμα «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης» συστάθηκε τον Δεκέμβριο του 1975, σύμφωνα με την επιθυμία του Αριστοτέλη Ωνάση και με έδρα του το Vaduz του Liechtenstein. «Ο πολιτισμός, η παιδεία, το περιβάλλον, η υγεία και η κοινωνική αλληλεγγύη» αναφέρονται ως οι βασικές προτεραιότητες του κοινωφελούς ιδρύματος.
Ολα τα έργα του χρηματοδοτούνται αποκλειστικά από τα κέρδη ενός αυτοτελούς και θεσμικά ανεξάρτητου ιδρύματος με επιχειρηματικό χαρακτήρα, με το όνομα «Ιδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης», με έδρα επίσης το Vaduz του Liechtenstein, το οποίο δραστηριοποιείται κυρίως στους τομείς της ναυτιλίας και των επενδύσεων σε ακίνητη περιουσία και χρηματοοικονομικά προϊόντα. Το 50% των εσόδων του με βάση το καταστατικό πρέπει να πηγαίνει σε κοινωφελείς δραστηριότητες.
Οσο όμως και να ψάξει κανείς για ισολογισμό δεν θα βρει τίποτα. Ούτε απολογισμό κοινωνικής ευθύνης. Η μόνη εμφανής συμβολή στην καθημερινότητα των Ελλήνων είναι αυτή του Ωνάσειου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου, που παραδόθηκε το 1992 και κόστισε 75.000.000 δολάρια. Αυτό ωστόσο έγινε από την προηγούμενη διοίκηση και όχι από αυτήν του δρα Αντώνη Παπαδημητρίου.
Οσο όμως και να ψάξει κανείς για ισολογισμό δεν θα βρει τίποτα. Ούτε απολογισμό κοινωνικής ευθύνης. Η μόνη εμφανής συμβολή στην καθημερινότητα των Ελλήνων είναι αυτή του Ωνάσειου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου, που παραδόθηκε το 1992 και κόστισε 75.000.000 δολάρια. Αυτό ωστόσο έγινε από την προηγούμενη διοίκηση και όχι από αυτήν του δρα Αντώνη Παπαδημητρίου.
Το θέμα αποκτά διαστάσεις, καθώς οι καιροί που ζουν οι Ελληνες είναι τόσο δύσκολοι ώστε να χρειάζεται κάθε δυνατή βοήθεια προς την κοινωνία. «Οχι βραβεύσεις, πολιτιστικές εκδηλώσεις και κινήσεις αυτοπροβολής, αλλά έργα από τα οποία να μπορούν να ζεσταθούν, να τραφούν να στεγαστούν και να αναρρώσουν Ελληνες» αναφέρουν κύκλοι που παρακολουθούν τη φιλανθρωπική δραστηριότητα στην Ελλάδα εν γένει.