Γράφει ο Θεόδωρος Κουτρούκης (*)
Η τελευταία δεκαετία χαρακτηρίζεται από την επέλαση του φαινομένου της παγκοσμιοποίησης. Πρόκειται για την εμφάνιση ενός νέου πολιτικο-οικονομικού σκηνικού, που ειδικά στο χώρο της οικονομίας και των επιχειρήσεων εκδηλώνεται ως εξής:
- Εμφάνιση ενός παγκόσμιου χώρου ανταγωνισμού, στον οποίο η προσφορά και η ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών έχουν πλέον αποκτήσει έναν οικουμενικό χαρακτήρα.
- Μετατροπή ολόκληρου του πλανήτη σε ένα πεδίο δραστηριοποίησης και ανάπτυξης των επιχειρήσεων, στο οποίο κύριο μέλημα των επιχειρηματικών μονάδων είναι η μείωση του εργατικού κόστους, η αξιοποίηση των υφιστάμενων και η δημιουργία νέων δικτύων και η αναδιάταξη του διεθνούς καταμερισμού της εργασίας.
- Παγκοσμιοποίηση των επιχειρήσεων, με ..........
ταυτόχρονη αύξηση του ειδικού βάρους των πολυεθνικών εταιριών / ομίλων στην κονίστρα του διεθνούς ανταγωνισμού.
Σε αυτό το σκηνικό της συνεχούς ενοποίησης οι εταιρίες μπορούν να αντιληφθούν πολύ καλύτερα τα αποτελέσματα των διασυνοριακών συνεργιών από τη δραστηριότητα τους.
Η βιβλιογραφία έχει καταγράψει ορισμένες όψεις της επιχειρηματικής δραστηριότητας που επηρεάζονται από την παγκοσμιοποίηση. Ειδικότερα, η παγκοσμιοποίηση προκαλεί:
α) την αυξανόμενη κυριαρχία των επιχειρήσεων –και ιδίως των πολυεθνικών- οι οποίες οδηγούνται στη μετεγκατάσταση των παραγωγικών μονάδων τους σε περιοχές που προσφέρουν ευκαιρίες για χαμηλότερο κόστος παραγωγής, υπεργολαβίες και franchising καθώς και προς τη διαχείριση παγκόσμιων αλυσίδων προσφοράς αγαθών και υπηρεσιών .
β) τη σχετική μείωση της σημασίας και της ισχύος των εθνικών συστημάτων ρύθμισης.
γ) τη συχνά αναιμική ή αναποτελεσματική φύση των υφιστάμενων υπερεθνικών ρυθμίσεων (π.χ. σχετική αποτυχία των κωδίκων συμπεριφοράς των πολυεθνικών επιχειρήσεων που υιοθετήθηκαν από τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας και τον ΟΟΣΑ).
δ) την ανάπτυξη σύγχρονων στρατηγικών της διοίκησης ανθρώπινων πόρων, οι οποίες προσανατολίζονται σε νέες πρακτικές απασχόλησης και μορφές οργάνωσης της εργασίας με κύριο γνώρισμα τους την αυξανόμενη ευελιξία.
ε) τη στροφή προς την απασχόληση χαμηλόμισθων εργαζομένων
Η παγκοσμιοποίηση επίσης συνοδεύεται από ένα φάσμα σύγχρονων τάσεων όπως είναι η μετατροπή των παραδοσιακών επιχειρήσεων σε δίκτυα τυπικά αυτόνομων επιχειρηματικών μονάδων, η διεθνοποίηση των παραγωγικών αλυσίδων εντός των πολυεθνικών ομίλων, οι αλλαγές στη δομή των επαγγελμάτων, η εντατικοποίηση του διεθνούς επιχειρηματικού ανταγωνισμού, καθώς και μια «συντηρητική» στροφή των κυβερνήσεων .
To τελευταίο, κατά τον Hyman, συνοδεύεται από την «ιδεολογία της παγκοσμιοποίησης». Έτσι, σύμφωνα με τους θιασώτες αυτής της άποψης, οι δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης προβάλλονται ως αήττητες και ακαταμάχητες και επομένως είναι άσκοπή κάθε ελπίδα αποτελεσματικής αντίστασης, ενώ πολλές κυβερνήσεις έχουν ανακαλύψει ένα χρήσιμο άλλοθι για την αιτιολόγηση της αντιδημοφιλούς πολιτικής τους. Πάραυτα, δε λείπουν και εκείνοι (συνδικαλιστές, προοδευτικοί πρωταγωνιστές των κοινωνικών κινημάτων) που πιστεύουν ότι η παγκοσμιοποίηση μπορεί να καταπολεμηθεί στις διάφορες εκφάνσεις της, αρκεί τα εργατικά συνδικάτα να συμπεριλάβουν στα κύρια καθήκοντα τους τη δημιουργία μιας υπερεθνικής κοινωνίας πολιτών (διεύρυνση της βάσης τους με στρατολόγηση μελών από κοινωνικά στρώματα που βρίσκονται στα παρυφές του εργατικού δυναμικού, διεθνή συντονισμό της δράσης τους, σύναψη συμμαχιών με Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις κ.α.). Η επέλαση της παγκοσμιοποίησης συνοδεύεται, εξάλλου, από μία αυξανόμενη κατανόηση του γεγονότος πως το μέλλον της εργασίας εξαρτάται όλο και περισσότερο από διαδικασίες που διαδραματίζονται πέρα από τα εθνικά σύνορα. O Munck, έχει όμως υποστηρίξει, ότι η παγκοσμιοποίηση μπορεί να είναι ένα σημαντικό εργαλείο για το διεθνές κεφάλαιο, αλλά επίσης διανοίγει προοπτικές για την εργασία.
Κοντολογίς, θα μπορούσε να αποτελέσει βάση ενδελεχούς προβληματισμού η θέση του Wortmann ότι η παγκοσμιοποίηση, δεν είναι τόσο η αιτία κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων, αλλά μάλλον αυτά τα προβλήματα είναι οι αιτίες για το γεγονός πως οι κοινωνίες έχουν αρχίσει να αντιλαμβάνονται την ‘παγκοσμιοποίηση’ ως ένα πρόβλημα.
* Επικ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου