Γράφει η Βιολόγος BRCA1 και BRCA2. Ένα ανακάτεμα γραμμάτων και αριθμών που μάλλον δε σας λέει τίποτα. Περισσότερο θυμίζουν εκείνους τους κωδικούς που μας δίνονται τυχαία όταν κάνουμε εγγραφή σε κάποια ιστοσελίδα και τους αλλάζουμε αμέσως. Και όμως πριν από λίγα χρόνια απασχόλησαν την Ευρώπη ενώ τώρα είναι αντικείμενο δίκης στις ΗΠΑ. Αποτελούν την κορυφή του παγόβουνου μιας διαμάχης με επιστημονικές, ηθικές, νομικές και οικονομικές προεκτάσεις που επηρεάζουν και τη δική μας ζωή.
Τα BRCA1 και BRCA2 είναι δύο από τα περίπου 24.000 γονίδια του ανθρώπου. Μεταλλάξεις στα γονίδια αυτά αυξάνουν τον κίνδυνο για καρκίνο του μαστού. Τα BRCA1 και BRCA2 «ανήκουν» στην εταιρία Myriad Genetics που ειδικεύεται σε διαγνωστικά τεστ και φάρμακα για τον καρκίνο. Περιλαμβάνονται στο 20% των γονιδίων μας για τα οποία υπάρχουν πατέντες (περισσότερα από 4.000 σύμφωνα με έρευνα του 2005).
Για να δοθεί δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, η εφεύρεση θα πρέπει να είναι πρωτότυπη, καινοτόμος και χρήσιμη. Δεν μπορεί να είναι απλά μια προφανής βελτίωση. Επίσης θα πρέπει να περιγράφεται πλήρως. Τα ανθρώπινα γονίδια είναι αποτέλεσμα μιας διαδικασίας εκατομμυρίων ετών και υπάρχουν σε όλους μας με ελάχιστες παραλλαγές. Το ίδιο ισχύει για όλους τους ...........ζωντανούς οργανισμούς. Τα γονίδια τα εφεύραμε εμείς; Πέρα από την προφανή απάντηση τα πράγματ
α μπλέκονται.
Ο νόμος δέχεται ότι μπορεί να δοθεί δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για ένα φυσικό προϊόν, αν αυτό έχει απομονωθεί, καθαριστεί ή με κάποιο τρόπο τροποποιηθεί έτσι ώστε να είναι χρήσιμο. Με βάση αυτό το σκεπτικό κανείς δεν μπορεί να διεκδικήσει δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για ένα γονίδιο που φυσιολογικά υπάρχει στο σώμα. Κάποιος όμως μπορεί να το κάνει αν το έχει απομονώσει από το σώμα και το έχει σε μια μορφή χρήσιμη για τη δημιουργία ενός φαρμάκου, ενός διαγνωστικού τεστ ή για κάποια άλλη εφαρμογή. Όσο κι αν φαίνεται παράξενο δεν κατοχυρώνεται το γονίδιο που έχουμε μέσα μας, στη φυσική του μορφή, αλλά η αλληλουχία του. Αν παρομοιάσουμε ένα γονίδιο με μια λέξη, δεν κατοχυρώνεται η λέξη αλλά η σειρά των γραμμάτων που της δίνουν νόημα.
Οι χρήσιμες ιδιότητες μιας γενετικής αλληλουχίας είναι φυσικές ιδιότητες των γονιδίων που μπορούν να κληρονομηθούν, δεν τις ανακάλυψαν οι επιστήμονες, ειδικά όταν είμαστε ακόμα σε τόσο πρώιμο στάδιο στην κατανόηση της λειτουργίας του γενετικού μας υλικού, υποστηρίζουν όσοι αντιτίθενται στις γονιδιακές πατέντες. Η γονιδιακή λειτουργία δεν είναι προφανής, ανταπαντούν όσοι τις υποστηρίζουν. Τα γονίδια δεν ανακαλύπτονται απλώς, επίσης παρουσιάζεται ο τρόπος για το πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν για διάγνωση ή θεραπεία.
Πέρα από τα ηθικά και φιλοσοφικά προβλήματα ας δούμε το θέμα από μια πιο πρακτική άποψη. Η κατοχή μιας γονιδιακής πατέντας δίνει στον ιδιοκτήτη τον έλεγχο της εμπορικής εκμετάλλευσης του γονιδίου. Αν ένα παυσίπονο έχει δίπλωμα ευρεσιτεχνίας κάποιος μπορεί να παράγει ένα άλλο παυσίπονο με παρόμοια δράση. Αντίθετα για ένα συγκεκριμένο γονίδιο, που π.χ. σχετίζεται με κάποιο τύπο καρκίνου, δεν υπάρχει εναλλακτική. Εταιρίες βιοτεχνολογίας μπορούν να μονοπωλήσουν την αγορά και να εμποδίσουν την ανάπτυξη εναλλακτικών μεθόδων από τρίτους. Το αποτέλεσμα είναι αυξημένο κόστος και μειωμένες επιλογές για τον ασθενή.
Το 2004 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ευρεσιτεχνιών ανακάλεσε τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας για τα BRCA2 και BRCA1. Για το πρώτο επειδή διαπιστώθηκε ότι κάποιο ίδρυμα είχε καταθέσει πρώτο αίτηση πατέντας, και για το δεύτερο επειδή το σχετικό ερευνητικό έργο δεν κρίθηκε «εφευρετικό». Η απόφαση της Επιτροπής εκτός του ότι μείωσε το κόστος των γενετικών διαγνωστικών εξετάσεων έδειξε και τη διαφορά στάσης σε ΕΕ και ΗΠΑ για την κατοχύρωση των γονιδίων (http://www.in.gr/news/
Στις ΗΠΑ η δικαστική διαμάχη συνεχίζεται. Το δικαστήριο επέρριψε τον Μάιο του 2009 την αίτηση της Myriad Genetics να απορριφθεί η υπόθεση χωρίς δίκη. Στις αρχές Φεβρουαρίου οι ενάγοντες ζήτησαν να θεωρηθούν νικητές χωρίς δίκη. «Οι πατέντες των γονιδίων βάζουν αληθινά και σοβαρά εμπόδια στην επιστημονική έρευνα, τη γνώση και την ελεύθερη ροή της πληροφορίας» είπε ο δικηγόρος των εναγόντων. «Οι γυναίκες δεν θα ήξεραν καν ότι είχαν το γονίδιο BRCA αν δεν αυτό δεν είχε ανακαλυφθεί κάτω από ένα σύστημα που ενθαρρύνει τις πατέντες» επέμεινε ο δικηγόρος της υπεράσπισης.( http://www.reuters.com/
Η απόφαση αναμένεται μετά από αρκετούς μήνες.