Γράφει ο Θεόδωρος Κουτρούκης *
Στις 20 Νοεμβρίου συμπληρώνονται 20 χρόνια από την υιοθέτηση της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού από τα Ηνωμένα Έθνη. Ένα από τα κρισιμότερα άρθρα αυτής της σύμβασης αναφέρεται στην παιδική εργασία (ΠΕ), που, άλλωστε, αποτελεί και μία από τις βασικές παραβιάσεις των Δικαιωμάτων του Παιδιού. Ειδικότερα, η ΠΕ συνδέεται με την απομάκρυνση από την εκπαίδευση, την οικονομική εκμετάλλευση, την κακοποίηση, το εμπόριο παιδιών, τη χρησιμοποίηση παιδιών σε παράνομες δραστηριότητες, την αναγκαστική στράτευση, τη σεξουαλική εκμετάλλευση, την παιδική πορνεία και την πορνογραφία. Επιπλέον, η ΠΕ συχνά συμβαδίζει με την απασχόληση των
παιδιών κάτω από ένα ελάχιστο ηλικιακό όριο, συνθήκες εργασίας που είναι επικίνδυνες για τη σωματική, φυσική, ή ηθική υγεία του παιδιού και με τις «άθλιες» μορφές παιδικής εργασίας που κυρίως –αλλά όχι αποκλειστικά- στον Τρίτο κόσμο συνδυάζονται με τη δουλεία, το δουλεμπόριο, την προσωπική δουλεία στον πιστωτή/ εργοδότη, τον εξαναγκασμό των παιδιών να συμμετέχουν σε πορνεία ή πορνογραφία κ.λπ. Η μεγάλη πλειοψηφία των εργαζόμενων παιδιών στον κόσμο απασχολείται στη γεωργία, την αλιεία, τη θήρα και τη δασοκομία, ενώ μικρότερο ποσοστό απασχολείται στην βιομηχανία, στο εμπόριο, τα εστιατόρια και τα ξενοδοχεία.Η ΠΕ διακρίνεται (κατά τον Vincovic) στις εξής κατηγορίες:
Þ Η εργασία των προσώπων κάτω των 18 ετών και άνω των 15 ετών μπορεί να επιτρέπεται αν ευθυγραμμίζεται με τις ............
προδιαγραφές της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ) και των άλλων διεθνών οργανώσεων καθώς και με τις εθνικές νομοθεσίες και δεν είναι επιβλαβής για την υγεία, την ασφάλεια την ανάπτυξη και το ηθικό του παιδιού.
Þ Η εργασία κάτω από την ηλικία των 15 ετών, η οποία δεν επιτρέπεται εκτός από τις περιπτώσεις που περιγράφονται ως παιδικά έργα που στοχεύουν στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού.
Τι συμβαίνει όμως με την ΠΕ στην χώρα μας; Σύμφωνα με την UNICEF η Ελλάδα κατατάσσεται στις χώρες που εφαρμόζουν «ελλιπή και ανεπαρκή» μέτρα για την προστασία της μητρότητας και του παιδιού. Τη διατύπωση της UNICEF, επαληθεύουν και τα δεδομένα της ελληνικής πραγματικότητας. Το πρόβλημα της προστασίας του παιδιού στη χώρα μας είναι πολυσήμαντο, ενώ τα δικαιώματα των ανήλικων εργαζομένων καταπατώνται και το μεγαλύτερο ποσοστό των νεαρών απασχολούμενων δεν απολαμβάνει τα εργασιακά του δικαιώματα και πέφτει θύμα εκμετάλλευσης κυρίως σε θέματα ωραρίου, συνθηκών εργασίας και ασφάλισης.
Η ελληνική νομοθεσία για την εργασία ανηλίκων στηρίζεται στις αντίστοιχες διεθνείς συμβάσεις. Όμως η νομική κατοχύρωση των ανήλικων εργαζομένων στην Ελλάδα δεν αρκεί για την αντιμετώπιση ενός φαινομένου, το οποίο τα τελευταία έτη έχει διευρυνθεί.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΣΥΕ, εργάζεται το 0,6% των 14χρονων παιδιών και το 9,8% των νέων 15-19 χρονών χωρίς να συμπεριλαμβάνονται τα παιδιά που εργάζονται ως βοηθοί στις οικογενειακές επιχειρήσεις, τα παιδιά των γεωργών και των κτηνοτρόφων, τα τσιγγανόπουλα και χιλιάδες άλλοι νέοι που προέρχονται από ομάδες που βρίσκονται στο οικονομικό και κοινωνικό περιθώριο.
Η συντριπτική πλειοψηφία των παιδιών ηλικίας εργάζεται στην αγροτική παραγωγή και ακολουθεί το εμπόριο, η βιομηχανία και η οικοδομή και τον τουρισμό. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΣΥΕ τα παιδιά, ως φτηνή και ανειδίκευτη εργατική δύναμη πραγματοποιούν τις πιο σκληρές εργασίες με αρνητικές επιπτώσεις τόσο στη σωματική τους διάπλαση και στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους, όσο και την ψυχική τους υγεία.
Τα αίτια της παιδικής εργασίας μπορούν να αναζητηθούν στη φτώχεια, τις άνισες εκπαιδευτικές δυνατότητες κατά γεωγραφική περιοχή, το αρνητικό οικογενειακό περιβάλλον καθώς και την προκατάληψη απέναντι σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες (πρόσφυγες και τσιγγάνοι), οι οποίοι λόγω των πολιτικών ανακατατάξεων της τελευταίας 20ετιας έχουν αυξηθεί στην Ελλάδα.
Ο συνδυασμός των παραπάνω, εντείνει την εμφάνιση φαινομένων κοινωνικής παθογένειας μέσα στα οποία εντάσσεται και η εκμετάλλευση των παιδιών. Ωστόσο, η ελληνική κοινωνία οφείλει να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που δημιουργούνται στους «νεαρούς» πολίτες της, όταν καταπατώνται τα δικαιώματά τους. Η ΠΕ συνιστά ένα σύγχρονο κοινωνικό πρόβλημα για τη χώρα μας, που πρέπει να αντιμετωπιστεί.
Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι η προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης, ο σεβασμός των κοινωνικών προτύπων εργασίας, η διάδοση της εκπαίδευσης σε όλους και η βέλτιστη κατανόηση των αναγκών και δικαιωμάτων του παιδιού μπορεί να δρομολογήσει τη σημαντική μείωση της ΠΕ και την επαναφορά του «παιδικού προλεταριάτου» στο φυσικό τους χώρο, το σχολείο.
Επιπλέον η διευρυμένη εφαρμογή των διεθνών προτύπων εργασίας της ΔΟΕ και η παράλληλη συστρατευση των κυβερνήσεων, της εκπαιδευτικής κοινότητας, των κοινωνικών εταίρων (εργοδοτικές οργανώσεις, επιχειρήσεις, συνδικάτα) καθώς και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών μπορούν να αποτελέσουν μια αποτελεσματική απάντηση στο οικουμενικό αίτημα για την εξάλειψη της παιδικής εργασίας.
* Επικ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου