Η κυβέρνηση της Βαγδάτης σχεδιάζει να προσφέρει με δημόσιο διαγωνισμό συμβόλαια άντλησης πετρελαίου σε ξένες εταιρείες για πρώτη φορά από τότε που το Ιράκ εθνικοποίησε την πετρελαϊκή του βιομηχανία πριν τρεις δεκαετίες. Αν όλα πάνε σύμφωνα με τον σχεδιασμό, οι ξένες πετρελαϊκές εταιρείες θα επιστρέψουν στο Ιράκ για να το βοηθήσουν να ενισχύσει την παραγωγή πετρελαίου του σε έξι μεγάλα ανεπτυγμένα κοιτάσματα που δοκιμάστηκαν από τα χρόνια του πολέμου και της παραμέλησης.
Αλλά η συγκρουσιακότητα της πολιτικής σκηνής του Ιράκ περιπλέκει τις διαδικασίες, καθώς βουλευτές και αξιωματούχοι του πετρελαϊκού τομέα ζητούν την καθυστέρηση του διαγωνισμού. Ο άνθρωπος πίσω το σχέδιο, ο υπουργός Πετρελαίου του Ιράκ Χουσεΐν Αλ Σαχριστάνι, κλήθηκε την Τρίτη στο Κοινοβούλιο, για να απαντήσει σε ερωτήσεις βουλευτών που αμφισβητούσαν τη νομιμότητα των προτεινόμενων συμβολαίων και αυτό που οι ίδιοι αποκαλούν «παραχώρηση ευνοϊκών όρων προς τις ξένες εταιρείες». Παρόλα αυτά ο δημόσιος διαγωνισμός φαίνεται ότι θα γίνει κανονικά και σύμφωνα με το πρόγραμμα, καθώς έχει διασφαλίσει σημαντική πολιτική στήριξη και ο κ. Σαχριστάνι και άλλοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι υπόσχονται ότι όλα θα πάνε καλά......
Τα πετρελαϊκά συμβόλαια του κ. Σαχριστάνι είναι κρίσιμης σημασίας για την οικονομία του Ιράκ που έχει δοκιμασθεί σκληρά από τον πόλεμο. Πιστεύεται ότι το Ιράκ είναι μεταξύ των χωρών με τα μεγαλύτερα αποθέματα αργού πετρελαίου παγκοσμίως, διαθέτοντας 115 δισεκατομμύρια βαρέλια επιβεβαιωμένων κοιτασμάτων. Αλλά η ξένη τεχνογνωσία είναι βασική για την επίτευξη των σχεδίων της Βαγδάτης για αύξηση της παραγωγής πετρελαίου στα 4 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα μέσα στα επόμενα 4-5 χρόνια από 2.4 εκατομμύρια βαρέλια που είναι σήμερα. Παρά τους κινδύνους ασφαλείας, οι δυτικές πετρελαϊκές εταιρίες διεκδικούν την είσοδο στο Ιράκ. Η έρευνα για πετρέλαιο στο Ιράκ είναι ακόμη στα αρχικά της στάδια και προσφέρει στις μεγάλες εταιρείες μια εν δυνάμει εύκολη πηγή ανάπτυξης. Ορισμένοι πιστεύουν ότι το Ιράκ μπορεί στο εξής να δώσει τα πιο σημαντικά νέα κοιτάσματα μετά την ανακάλυψη του γιγάντιου κοιτάσματος του Κασαγκάν στην Κασπία Θάλασσα το 2000.
Κάπου 120 εταιρίες είχαν εκφράσει ενδιαφέρον για συμμετοχή στο δημόσιο διαγωνισμό των ιρακινών συμβολαίων που θα διεξαχθεί στις 29 και 30 Ιουνίου, σύμφωνα με τον υπουργό Πετρελαίου. Αναγνωρίσθηκε ότι πληρούσαν τις προϋποθέσεις 35 εξ αυτών οι οποίες και θα κάνουν προσφορές. Ανάμεσά τους περιλαμβάνονται οι Exxon Mobil και Royal Dutch Shell, η ιταλική Eni SpA, η ρωσική Lukoil και η κινεζική China Petroleum & Chemical Corp. ή Sinopec. Τα έξι κοιτάσματα του διαγωνισμού πιστεύεται ότι έχουν αποθέματα άνω των 43 δισεκατομμυρίων βαριών. Οι ξένοι δεν παίρνουν το πιο πολύτιμο κομμάτι - μέρος ιδιοκτησίας στα αποθέματα - αλλά θα λάβουν αμοιβές για την αύξηση της παραγωγής.
Μόνον 20 από τα 80 περίπου κοιτάσματα πετρελαίου του Ιράκ είναι πλήρως ή μερικώς ανεπτυγμένα και το μεγαλύτερο μέρος της ιρακινής παραγωγής πετρελαίου προέρχεται μόνον από τα τρία γιγαντιαία κοιτάσματα της Βόρειας και Νότιας Ρουμάιλας και του Κιρκούκ. Το μεγαλύτερο μέρος του ιρακινού πετρελαίου είναι εύκολο στην άντλησή του και εκτιμάται ότι η έρευνα και ανάπτυξη της εκμετάλλευσης πετρελαίου στο Ιράκ στοιχίζει 1.5 ως 2.25 δολάρια το βαρέλι έναντι 5 δολαρίων στη Μαλαισία και 20 δολαρίων στον Καναδά.
«Μιλάμε για τεράστιες ποσότητες αργού πετρελαίου που θα αντληθούν μέσω αυτού του συστήματος από τις εταιρείες με τις καλύτερες προσφορές», λέει ο Σάμιουελ Κίζουκ, αναλυτής της IHS Global Insight's Middle East Energy. "Από την άλλη πλευρά το Ιράκ χρειάζεται απεγνωσμένα τεχνολογία κι αυτές οι εταιρείες μπορούν να του τη δώσουν».
Αλλά ο κ. Σαχριστάνι, δημιουργός του σχεδίου, βρίσκεται υπό τα διασταυρούμενα πυρά πολλών πλευρών. Οι πτωτικές τιμές του πετρελαίου οδήγησαν σε κρίση του προϋπολογισμού και ο ίδιος κατηγορήθηκε ότι δεν εργάστηκε για αύξηση της παραγωγής πετρελαίου ώστε να έχει αξιοσημείωτα αποτελέσματα. Αρκετοί βουλευτές και ορισμένοι αξιωματούχοι του πετρελαϊκού τομέα, εν τω μεταξύ, υποστηρίζουν ότι ο διαγωνισμός δίνει τους ξένους πολύ μεγάλη πρόσβαση στις φυσικές πηγές του Ιράκ.
Ο κ. Σαχριστάνι κλήθηκε μάλιστα στο Κοινοβούλιο για να απαντήσει σε κατηγορίες διαφθοράς και κακοδιαχείρισης στο υπουργείο του. Αλλά ο εκπρόσωπος του πρωθυπουργού Νούρι Αλ Μαλίκι εξέφρασε την εμπιστοσύνη της κυβέρνησης στο πρόσωπο του και επαναβεβαίωσε ότι η δημοπρασία θα πραγματοποιηθεί όπως είχε προγραμματιστεί.
Σε πρόσφατη συνέντευξή του ο 66χρονος κ. Σαχριστάνι είχε δηλώσει ότι δεν έχει κάνει τίποτα κακό και ότι οι βουλευτές που του ασκούν κριτική το κάνουν επειδή έχουν μια συγκεκριμένη πολιτική ατζέντα. Είχε προσθέσει επίσης ότι ανυπομονούσε να εμφανισθεί στο Κοινοβούλιο για να απαντήσει στις κατηγορίες για διαφθορά και κακοδιαχείριση. «Δεν είμαι ζώο πολιτικό και δεν απολαμβάνω την πολιτική», τόνισε. «Ο μόνος λόγος για τον οποίο δέχτηκα και συνεχίζω να κατέχω αυτή τη θέση είναι για να προστατέψω τον ιρακινό πλούτο από βρώμικα χέρια».
Οι επιχειρηματικές συμφωνίες στο Ιράκ κλείνονται νύχτα, πάνω σε άπειρα φλιτζάνια τσαγιού αλλά του κ. Σαχριστάνι δεν του αρέσουν οι φιλοφρονήσεις. Σε ένα σύστημα που βασίζεται στις σχέσεις πατρωνίας, εκείνες αρνήθηκε να μοιράσει δουλειές στους φίλους του. Έχει αποκτήσει τη φήμη του αυστηρού και προσηλωμένου στους κανόνες, κι αυτό συνεπάγεται, εκτός των άλλων, μια δυσκινησία που κατά ορισμένους αξιωματούχους επιβράδυνε την ανάπτυξη της ιρακινής πετρελαϊκής βιομηχανίας. Ο ίδιος αρνείται ακόμα και τα μικρά δώρα, όπως γραβάτες από τους αξιωματούχους του πετρελαϊκού τομέα που τον επισκέπτονται.
Τα τρία χρόνια της θητείας του ως υπουργός Πετρελαίου ο κ. Σαχριστάνι κατέστη βασικός συνεργάτης του πρωθυπουργού. Μετά την υποχώρηση της βίας στο Ιράκ από το 2008, ο πρωθυπουργός και ο υπουργός Πετρελαίου μαζί με μια ομάδα άλλων πρώην εξόριστων Ιρακινών άρχισαν να προωθούν ένα φιλόδοξο σχέδιο οικονομικών μεταρρυθμίσεων.
Οι ξένες πετρελαϊκές εταιρείες είχαν εκδιωχθεί από το Ιράκ το 1972, στο πλαίσιο του κύματος εθνικοποιήσεων των πετρελαίων της Μέσης Ανατολής. Η παραγωγή πετρελαίου έφτασε τα 3 εκατ. βαρέλια ημερησίως πριν την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ το 1990, και στη συνέχεια με τις οικονομικές κυρώσεις και το εμπάργκο μειώθηκε πολύ, σε 300.000 βαρέλια ημερησίως. Έφτασε ξανά τα 2.5 εκατομμύρια βαρέλια λίγο πριν την αμερικανική εισβολή του 2003.
Οι ιρακινοί βουλευτές τσακώνονται εδώ και χρόνια για το σχέδιο νόμου που θα θέσει το νομικό πλαίσιο το οποίο θα επιτρέψει στις ξένες εταιρείες να αρχίσουν εκ νέου την εξόρυξη πετρελαίου. Το 2008 ο κ. Σαχριστάνι βαρέθηκε να περιμένει και κάλεσε μόνος του τις ξένες εταιρείες να καταθέσουν προσφορές για συμβάσεις. Επειδή όμως οι μεγάλες δυτικές εταιρείες δεν θέλουν να κάνουν έρευνα στα μη αναπτυχθέντα κοιτάσματα του Ιράκ δίχως να έχει εγκριθεί νομικό πλαίσιο, ο υπουργός προσανατολίστηκε στη διασφάλιση ξένης βοήθειας για άντληση πετρελαίου από ήδη υπάρχοντα κοιτάσματα. «Κάναμε ό,τι μπορούσαμε εμείς με τους εθνικούς πόρους μας, τώρα χρειαζόμαστε τη βοήθεια των ξένων», είπε.
Ο ίδιος υποστηρίζει ότι τα επικείμενα συμβόλαια δεν χρειάζονται την έγκριση του ιρακινού Κοινοβουλίου, αν και ανταποκρίνονται στους όρους του σχετικού νομοσχεδίου που βρίσκεται στο τελικό στάδιο επεξεργασίας του. Κάποιοι όροι των συμβολαίων, λέει, είναι ιδιαίτερα επωφελείς για το Ιράκ: οι εταιρείες που θα κερδίσουν στο διαγωνισμό πρέπει να δώσουν προκαταβολικά δάνεια ύψους εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων σε μετρητά προς την ιρακινή κυβέρνηση.
Ο επικείμενος διαγωνισμός των δυτικών εταιριών θα αφορά επίσης την ανάπτυξη δύο κοιτασμάτων φυσικού αερίου. Όλες αυτές οι συμφωνίες αποκαλούνται «συμβάσεις τεχνικής υποστήριξης». Ουσιαστικά, το Ιράκ θα καταβάλει στις εταιρείες αμοιβές για την αύξηση της παραγωγής του. Οι συμβάσεις θα έχουν διάρκεια 20 χρόνων.
Οι δυτικές εταιρείες προφανώς και θα προτιμούσαν συμβόλαια για «μοίρασμα της παραγωγής», με τα οποία θα μπορούσαν να πάρουν μέρος των κερδών και θα αποκτούσαν δικαιώματα στα νέα κοιτάσματα. Ακόμη κι έτσι όμως δεν βλέπουν την ώρα να επιστρέψουν στο Ιράκ. Ο κ. Σαχριστάνι δήλωσε ότι στο διαγωνισμό νικήτριες θα αναδειχθούν οι προσφορές των εταιρειών με το χαμηλότερο κόστος και το μεγαλύτερο κέρδος για το Ιράκ. Αν όλα πάνε καλά, οι νικητές θα πιάσουν δουλειά το Νοέμβριο.
Το υπουργείο Πετρελαίου προγραμματίζει και δεύτερο διαγωνισμό, για την κάλυψη των κοιτασμάτων που έχουν μεν εξερευνηθεί αλλά δεν έχουν πλήρως αναπτυχθεί. Εννέα από τις 38 επιχειρήσεις που κατέθεσαν αιτήσεις συμμετοχής επιλέχτηκαν να συμμετάσχουν με προσφορές. Ο διαγωνισμός αυτός θα γίνει στο τέλος του 2009.
Η θητεία του κ. Σαχριστάνι θα τελειώσει με το σχηματισμό νέας κυβέρνησης μετά τις εκλογές που θα διεξαχθούν στις αρχές του επόμενου έτους. Ο ίδιος, ως επιφανής Ιρακινός πυρηνικός επιστήμονας που αντιτάχθηκε στα σχέδια του Σαντάμ Χουσεΐν για την ανάπτυξη πυρηνικού οπλοστασίου και βασανίστηκε και φυλακίστηκε γι' αυτό, σχεδιάζει τότε να επιστρέψει στην ιρακινή Εθνική Ακαδημία Επιστημών που ο ίδιος ίδρυσε το 2003. Όπως λέει: «Δεν είμαι πολιτικός».