Γράφει ο Χαράλαμπος ΚωνσταντίνουΤο τελευταίο διάστημα προβάλλεται εμφατικά ως επίκαιρο, νεωτεριστικό και πλεονεκτικό για τη μαθησιακή διαδικασία το ηλεκτρονικό βιβλίο και η χρήση του μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή. Και αυτό γίνεται κυρίως από τα ΜΜΕ, δημιουργώντας με την έννοια αυτή αυξημένες εντυπώσεις, προσδοκίες και αντιλήψεις, που μπορεί να οδηγήσουν σε στρεβλές ερμηνείες και εικόνες.
Είναι παιδαγωγικά γνωστό ότι οι μέθοδοι διδασκαλίας ποικίλλουν ανάλογα με το θέμα, το εκπαιδευτικό υλικό, τους στόχους και την περίσταση. Επίσης, είναι γνωστό, ποιες διδακτικές μέθοδοι πλεονεκτούν ή μειονεκτούν στην επίτευξη των εκπαιδευτικών στόχων. Ακόμη, ότι τα προβλήματα του βιβλίου εντοπίζονται κυρίως στην ποιότητα, στη χρήση, στην έκταση της ύλης και στη διαμορφωμένη νοοτροπία. Επιπροσθέτως, οι παιδαγωγοί γνωρίζουν ότι ο υπολογιστής είναι ένα μεθοδολογικό εργαλείο που μπορεί να εμπλουτίσει και να διευκολύνει τη μαθησιακή διαδικασία, όχι όμως με την έννοια της μονομέρειας και εφόσον ευνοείται η χρήση του από τις υλικοτεχνικές υποδομές του σχολείου. Γιατί, διαφορετικά, η μονομερής χρήση του κρύβει σοβαρούς παιδαγωγικούς κινδύνους, σε σχέση με την αμεσότητα της επικοινωνίας μεταξύ εκπαιδευτικού - μαθητών και μεταξύ των μαθητών, με την προώθηση του ατομικισμού, την υποβάθμιση της συνεργατικότητας και ομαδικότητας, την υποβάθμιση της σημασίας του «χειροπιαστού» εκπαιδευτικού υλικού, την καλλιέργεια μηχανιστικών αντιλήψεων και πρακτικών, τη επαγγελματική συγκρότηση των εκπαιδευτικών κ.ά.
Πέραν αυτών όμως, που αφορούν τη διδακτική διαδικασία, η οποία δυσλειτουργεί στο σχολείο, υπάρχει ένα σοβαρό ζήτημα που σχετίζεται με τη συνολική λειτουργία της εκπαίδευσης. Αναμφίβολα, η διδακτική διαδικασία είναι καθοριστική για την απόκτηση-αναζήτηση γνώσεων και την ανάπτυξη στους μαθητές χρήσιμων δεξιοτήτων και ικανοτήτων και εφόσον η διεξαγωγή της στηρίζεται σε παιδαγωγικές αρχές. Και, ασφαλώς, με την προϋπόθεση ότι η γνώση δεν θα κατηγοριοποιείται στο σχολείο σε χρήσιμη (αυτή των εισαγωγικών εξετάσεων) και μη χρήσιμη, ούτε θα τυποποιείται η μαθησιακή διαδικασία ούτε και θα κυριαρχεί η αποστήθιση.
Ωστόσο, το ουσιαστικότερο πρόβλημα της εκπαίδευσης αποτελεί η υποβάθμιση της παιδευτικής λειτουργίας του σχολείου. Το σημερινό σχολείο βρίσκεται μακριά, αφενός από τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του μαθητή και αφετέρου από τις ανάγκες και τις προσδοκίες της κοινωνίας. Το σχολείο οφείλει να διαμορφώνει εκπαιδευτικές συνθήκες που βοηθούν τον μαθητή να σκέφτεται, να συνεργάζεται, να αναζητά, να επεξεργάζεται και να ερμηνεύει τις πληροφορίες, να εκφράζει τεκμηριωμένα τις απόψεις του, να αμφισβητεί και να αντιστέκεται με ορθολογικά επιχειρήματα και υπεύθυνες πράξεις. Μέσω της σχολικής αγωγής, η οποία είναι υποβαθμισμένη στη σημερινή πραγματικότητα, ειδικά στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ο σημερινός πολίτης πρέπει να αποκτήσει κοινωνική συμπεριφορά, ώστε να διαχειρίζεται αποτελεσματικά τα ατομικά και κοινωνικά του ζητήματα. Τα προβαλλόμενα πρότυπα και οι επιρροές που δέχονται τα παιδιά και οι νέοι έχουν πάρει έντονη και ανεξέλεγκτη μορφή. Οφείλει, λοιπόν, να αναβαθμιστεί ο παιδευτικός ρόλος του σχολείου και να δημιουργηθούν εκπαιδευτικές διαδικασίες, ώστε ο μαθητής να μην πλήττει και να ασφυκτιά στην πραγματικότητά του. Παράλληλα, όμως, να μάθει στον μαθητή να οριοθετεί τη συμπεριφορά του και να σέβεται τις πανανθρώπινες αξίες, τους κανόνες, τον πολιτισμό και τους συνανθρώπους του.
Η πρόταση, λοιπόν, είναι το σχολείο, ασφαλώς, να αξιοποιήσει τα ηλεκτρονικά μέσα, με την έννοια, όμως, του εμπλουτισμού και της διευκόλυνσης της μαθησιακής διαδικασίας, και όχι της πανάκειας και της μονομέρειας. Διότι αυτά τα μέσα δεν θα λύσουν το ουσιαστικό πρόβλημα της εκπαίδευσης, που σχετίζεται με τη συνολική εκπαιδευτική φιλοσοφία, λειτουργία και νοοτροπία του, ενώ, παράλληλα, ελλοχεύει ο κίνδυνος απομάκρυνσης της εκπαίδευσης από τον ανθρωποκεντρικό της ρόλο.
Χαράλαμπος Κωνσταντίνου
Καθηγητής Σχολικής Παιδαγωγικής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων