Γράφει η Ρόδι
21η Μαρτίου (Αφροδίτης Ελαφηβολιώνος) του έτους 2009 , Σελήνη 25 ημερών, Ανατολή Ηλίου 06.27 Δύση 18.38 - Παγκόσμια ημέρα ποίησης και κατά των φυλετικών διακρίσεων .
Με την ευκαιρία της παγκόσμιας ημέρας Ποίησης και του έτους αφιερωμένου στον ποιητή Γιάννη Ρίτσο (εκατό χρόνια από την γέννησή του ).
Τελευταίο παιδί του Ελευθερίου Ρίτσου και της Ελευθερίας Βουζουναρά, ο Γιάννης Ρίτσος γεννήθηκε στη Μονεμβασιά την Πρωτομαγιά του 1909. Τα τρία μεγαλύτερα αδέλφια: ή Νίνα, ο Μίμης, ή Λουλά. Τα συναντούμε συχνά στο έργο του με τ' όνομα τους ή μεταπλασμένα σε μυθικές μορφές. Η οικογένεια, μεγαλογαιοκτήμονες πού δέσποζαν στην περιοχή, αρχίζει να φθίνει οικονομικά πριν εκείνος διαβεί........ το κατώφλι της εφηβείας, για να περιπέσει σε πλήρη ανέχεια λίγα χρόνια αργότερα. Μα, το χειρότερο, βυθίζεται στο πένθος. Ο Μίμης, δόκιμος αξιωματικός του Ναυτικού, προσβάλλεται από φυματίωση και πεθαίνει το 1921. Λίγους μήνες αργότερα, χάνεται και ή μητέρα, το λατρεμένο πρόσωπο του ποιητή, χτυπημένη από την ίδια αρρώστια. Το «νεκρό σπίτι» έμελλε να σφραγίσει τη ζωή και το έργο του. Το 1924, κάνει την πρώτη του εμφάνιση στο περιοδικό Η Διάπλασις των Παίδων, με το ψευδώνυμο «Ιδανικό "Οραμα». Το επόμενο έτος, αποφοιτά από το γυμνάσιο του Γυθείου και, μαζί με τη Λουλά, εγκαθίσταται στην Αθήνα, οπού εργάζεται για λίγο ως δακτυλογράφος και αντιγραφέας συμβολαίων. Ομως, το 1926 προσβάλλεται κι αυτός από φυματίωση. Ή ζωή του για πολλά χρόνια θα μοιράζεται ανάμεσα σε φθισιατρεία και σε διάφορες δουλειές, με εξευτελιστικούς όρους (ηθοποιός, χορευτής, διορθωτής και επιμελητής κειμένων). Ας επιχειρήσουμε μια συνοπτική καταγραφή της ποιητικής του παραγωγής, σε συνάρτηση με τις περιπέτειες τη ζωής του .
<<την πρώτη και την τελευταία λέξη την είπαν ο έρωτας και η επανάσταση / όλη σου την σιωπή την είπε η ποίηση.>>
Στην ποίηση και στην επανάσταση αναζητά διέξοδο ο νεαρός Ρίτσος. Η αιματηρή καταστολή της διαδήλωσης των απεργών καπνεργατών στη Θεσσαλονίκη του εμπνέει τον Επιτάφιο, αυτό το μοιρολόι της μάνας μπροστά στο σώμα του σκοτωμένου γιου της, μοιρολόι πού μετατρέπεται σε κοινωνική διαμαρτυρία και εξέγερση. Είναι το ποίημα πού θα του χαρίσει το χρίσμα του γέρου Παλαμά <<Παραμερίζουμε , ποιητή , για να περάσεις >>.
ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ( Απόσπασμα)
Μέρα Μαγιού μου μίσεψες, μέρα Μαγιού σε χάνω,
άνοιξη, γυιέ, που αγάπαγες κι ανέβαινες επάνω
στο λιακωτό και κοίταζες και δίχως να χορταίνεις
Άρμεγες με τα μάτια σου το φως της οικουμένης …..
1944-1955: Σ' όλη τη διάρκεια της κατοχής, ο ποιητής είναι καθηλωμένος στο κρεβάτι από μια σοβαρή υποτροπή της αρρώστιας. Συμμετέχει στο καλλιτεχνικό τμήμα του ΕΑΜ. Πολλά γραπτά του, μεταξύ των οποίων και ένα μυθιστόρημα, καταστράφηκαν στα Δεκεμβριανά. Στη διάρκεια του εμφυλίου, εξορίζεται στη Λήμνο (1948), στη Μακρόνησο (1949), στον Άι-Στράτη (1950).
Απελευθερώνεται το 1952.
ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ (Απόσπασμα)
…..Αυτά τα δέντρα δε βολεύονται με λιγότερο ουρανό, αυτές οι πέτρες δε βολεύονται κάτου άπ' τα ξένα βήματα, αυτά τα πρόσωπα δε βολεύονται παρά μόνο στον ήλιο, αυτές οι καρδιές δε βολεύονται παρά μόνο στο δίκιο……..
Ασκήσεις (1950-60). Από την εποχή όμως αυτή, το λακωνικό, συμπυκνωμένο ποίημα, απόσταγμα της καλλιτεχνικής εμπειρίας, θα είναι δ δεύτερος πόλος της δημιουργίας του. Λιτό, οικείο, κάποτε παράδοξο, καταγράφει χαμηλότονα τίς ελάχιστες χειρονομίες, τους ψυχικούς κραδασμούς, καθηλώνει το φευγαλέο, καθαγιάζοντας την καθημερινότητα.
Ενα κλαδάκι μυγδαλιάς
μπρος στο παράθυρο,
ένα κλαδάκι μοναχά
σου κρύβει το μισό χωριό.
| Ό ερωτάς με την παλάμη του
σου κρύβει όλο τον κόσμο.
Μένει το φως μονάχα
ΚΑΠΝΙΣΜΕΝΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ (Απόσπασμα)
……..
Αυτά τα κόκκινα σημάδια στους τοίχους μπορεί να ΄ναι και από
αίμα
-όλο το κόκκινο στις μέρες μας είναι αίμα –………..
Το 1954 , ο Ρίτσος παντρεύεται την Σαμιώτισσα γιατρό Φαλίτσα Γεωργιάδη. Η Σάμος θα γίνει η δεύτερη πατρίδα του και πηγή έμπνευσης πολλών έργων.
Το 1955 γεννιέται η κόρη του Ερη.
1956- 1966 Είναι περίοδος υψηλών συλλήψεων
Σονάτα του σεληνόφωτος (απόσσπασμα)…….
Αφησέ με να ΄ρθω μαζί σου. Τι φεγγάρι απόψε!
Όταν έχει φεγγάρι μεγαλώνουν οι σκιές μες το σπίτι
….
Το ξέρω πως καθένας μονάχος πορεύεται στον έρωτα,
Μονάχος στην δόξα και τον θάνατο.
Το ξέρω. Το δοκίμασα. Δεν ωφελεί.
Αφησέ με να ’ρθω μαζί σου.
1967-1971 .
Αμέσως με την επιβολή της δικτατορίας ο Ρίτσος οδηγείται ξανά στις εξορίες .
Εξόριστος στα στρατόπεδα και στο ίδιο του το σπίτι αφουγκράζεται τη φωνή των πραγμάτων.<<με μια πέτρα στο στόμα>> δουλεύει , απλώνεται στον κόσμο γράφει στο κόσμο .
Ελένη (απόσπασμα)
Ω, βέβαια,
θα πρέπει
πολύ να γεράσουμε, πολύ, ώσπου να γίνουμε δίκαιοι, να φτά-
σουμε εκείνη την ήμερη αμεροληψία , τη γλυκειά ανιδιοτέλεια στις συγκρίσεις, στις κρίσεις
όταν δικό μας πια μερτικό δεν υπάρχει σε τίποτα πάρεξ σ’ αυτή την ησυχία .
Από τα λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας
ΤΗ ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ ΜΗΝ ΤΗΝ ΚΛΑΙΣ (απόσπασμα)
Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαίς- εκεί που πάει να σκύψει
Με το σουγιά στο κόκκαλο, με το λουρί στο σβέρκο,
Να τη, πετιέται αποξαρχής κι αντρειεύει και θεριεύει
Και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου .
ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΩΔΗ (απόσπασμα)
Αδέξια, με χοντρή βελόνα, με χοντρή κλωστή,
ράβει τα κουμπιά στο σακάκι του. Μιλάει μονάχος
Εφαγες το ψωμί σου; κοιμήθηκες ήσυχα;
μπόρεσες να μιλήσεις; ν' απλώσεις το χέρι σου;
θυμήθηκες να κοιτάξεις άπ' το παράθυρο;
χαμογέλασες στο χτύπημα της πόρτας;
Αν είναι ο θάνατος πάντοτε- δεύτερος είναι
Η ελευθερία πάντοτε είναι πρώτη.
ΧΑΡΤΙΝΑ (Επιλογή)
Αυτά που χάθηκαν,
Αυτά που δεν ήλθαν μην τα κλαίς.
Αυτά που τα ΄χες
και δεν τα ΄δωσες
κλάφ΄τα.
Οι λέξεις έχουν κι άλλο φλούδι
πάρα μέσα
όπως τα μύγδαλα
Κι η υπομονή .
Γυμνό σώμα ( Επιλογή)
Ούτε απόψε πανσέληνος
Ένα κομάτι λείπει.
Το φιλί σου .
Ο Γιάννης Ρίτσος πέθανε στις 11 Νοεμβρίου 1990 .
Στην εξηντάχρονη αδιάλειπτη ενασχόλησή του με την ποίηση εισήλθε σε όλα τα αόρατα και τα ορατά.
Άντλησε από το βάθος του χρόνου και το πλάτος του κοινωνικού χώρου.
Εκμεταλλεύθηκε δυναμικά τον πλούτο της Ελληνικής γλώσσας.
Οι μελετητές του διερωτώνται ποιος είναι;
Είναι ο βάρδος των λαϊκων τραγουδιών ή ο μοναχικός σκεπτικιστής ο <<απαρηγόρητος παρηγορητής του κόσμου>>, ο αισθησιακός, ο ερωτικός , ο υπαρξιακός, ο διχασμένος και διπλός.
Ο καθένας μας κάνει τις δικές του αξιολογήσεις και προβολές, τα ποιήματά τα θα συνεχίσουν να καλλιεργούν τις ευαισθησίες μας, θα γονιμοποιούν καινούργιες προσεγγίσεις, θ’ αντικρύζονται σ’ άλλους καθρέφτες, θ΄ ανακαλύπτονται ξανά και ξανά απαντώντας σε καινούργιες ανάγκες.
Από την Ανθολογία Γιάννη Ρίτσου της Χρύσας Προκοπάκη. Εκδόσεις Κέδρος 2000.