Γράφει ο Αλκιμος
Μέσα στην ελληνική κοινότητα της Θεσσαλονίκης όπου -παρ' όλη την μεταπρατική αλλοτρίωση- συνεχίζει μια τυπική, έστω και φορμαλιστική, επαφή με την παράδοση της λαϊκής ορθοδοξίας, γεννιέται αργά μια προβληματική κοινωνική. Συχνά το πρώτο κoινούν εδώ είναι η επαφή με την ρωσική φιλολογία -με τον Ντοστογιέφσκι και τον Τολστόι. Το ίδιο θα συμβεί άλλωστε και στα Βαλκάνια γενικότερα· ο Κ. Ντουμπρογκεάνου - Γκερρέα στην Ρουμανία, ο Μπλαγκόγιεφ στην Βουλγαρία, ο Γ. Κωνσταντινίδης - Σκληρός, στο Ελλαδικό Βασίλειο, οι βασικοί κοινωνικοί στοχαστές αυτού του χώρου, εκείνης της εποχής, μέσα από την φιλολογία θα προχωρήσουν στην φιλοσοφία, την κοινωνιολογία και την πολιτική.
.
Στην Θεσσαλονίκη ένας πρώτος κύκλος επηρεασμένος από την τολστοϊκή σκέψη σχηματίζεται γύρω από τον γιατρό Απόστολο Πολυζόπουλο -είναι οι «βιονομιστές», φυτοφάγοι, ειρηνιστές, ουμανιστικοί σοσιαλιστές, συνδεδεμένοι με τον Πλάτωνα Δρακούλη και την «Έρευνα» αλλά και με τους αναρχίζοντες κύκλους της Βουλγαρίας.
Στην Θεσσαλονίκη ένας πρώτος κύκλος επηρεασμένος από την τολστοϊκή σκέψη σχηματίζεται γύρω από τον γιατρό Απόστολο Πολυζόπουλο -είναι οι «βιονομιστές», φυτοφάγοι, ειρηνιστές, ουμανιστικοί σοσιαλιστές, συνδεδεμένοι με τον Πλάτωνα Δρακούλη και την «Έρευνα» αλλά και με τους αναρχίζοντες κύκλους της Βουλγαρίας.
.
Σημαντικότερη είναι η ισραηλιτική ουμανιστική ομάδα που εμψυχώνει ο Ζ. Νεχαμά -διευθυντής των σχολείων της Alliance, βαθιά επηρεασμένος από την σύγχρονη του γαλλική κουλτούρα άλλα και από τους ισραηλίτες μυστικούς του Μεσαίωνα. Η επιρροή της ομάδας αυτής των «ουμανιστών», όπως αποκλήθηκαν, εκτείνεται σταδιακά, μετά το 1905, και μέσα στους ντονμέδες της Θεσσαλονίκης· η δραστηριότητά τους διοχετεύεται ως και τα 1908 μέσα από τις δύο τεκτονικές στοές «Εργασία και Φως» - «Labor et Lux» και «Επαναστατημένη Μακεδονία» - «Macedonia Risorta», που βρίσκονται σε επαφή με την «Μεγάλη Ανατολή» της Γαλλίας.
Σημαντικότερη είναι η ισραηλιτική ουμανιστική ομάδα που εμψυχώνει ο Ζ. Νεχαμά -διευθυντής των σχολείων της Alliance, βαθιά επηρεασμένος από την σύγχρονη του γαλλική κουλτούρα άλλα και από τους ισραηλίτες μυστικούς του Μεσαίωνα. Η επιρροή της ομάδας αυτής των «ουμανιστών», όπως αποκλήθηκαν, εκτείνεται σταδιακά, μετά το 1905, και μέσα στους ντονμέδες της Θεσσαλονίκης· η δραστηριότητά τους διοχετεύεται ως και τα 1908 μέσα από τις δύο τεκτονικές στοές «Εργασία και Φως» - «Labor et Lux» και «Επαναστατημένη Μακεδονία» - «Macedonia Risorta», που βρίσκονται σε επαφή με την «Μεγάλη Ανατολή» της Γαλλίας.
.
Το καλοκαίρι του 1908 σημαδεύει με μια από τις χειρότερες οικονομικές κρίσεις την ζωή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας· οι σοδειές, από πολλά χρόνια μειωμένες, αυτό τον χρόνο είναι ιδιαίτερα φτωχές. Στην ύπαιθρο έχει απλωθεί η αγροτική εκείνη απόγνωση που βρίσκει πάλι την έξαρση της, στιγμιαία, σε ξεσπάσματα βίαια -όπως τόσες άλλες φορές στις εποχές μιας κρίσης στην αργόσυρτη μέσα στις χιλιετηρίδες κίνηση της αγροτικής ζωής. Χριστιανοί ή μουσουλμάνοι, πολυάριθμοι γαιοκτήμονες φοβισμένοι καταφεύγουν στις πόλεις. Η οικονομική κρίση φαίνεται να κατασιγάζει τις μεταξύ των εθνοτήτων αντιθέσεις, δειλά οι μάζες αρχίζουν να αντιμετωπίζουν με ενότητα τον γαιοκτήμονα και το κράτος του -οι διπλωμάτες σημειώνουν με ανησυχία τον κίνδυνο που μια τέτοια τάση παρουσιάζει για την κυριαρχία τους στον νευραλγικό αυτό χώρο.
Το καλοκαίρι του 1908 σημαδεύει με μια από τις χειρότερες οικονομικές κρίσεις την ζωή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας· οι σοδειές, από πολλά χρόνια μειωμένες, αυτό τον χρόνο είναι ιδιαίτερα φτωχές. Στην ύπαιθρο έχει απλωθεί η αγροτική εκείνη απόγνωση που βρίσκει πάλι την έξαρση της, στιγμιαία, σε ξεσπάσματα βίαια -όπως τόσες άλλες φορές στις εποχές μιας κρίσης στην αργόσυρτη μέσα στις χιλιετηρίδες κίνηση της αγροτικής ζωής. Χριστιανοί ή μουσουλμάνοι, πολυάριθμοι γαιοκτήμονες φοβισμένοι καταφεύγουν στις πόλεις. Η οικονομική κρίση φαίνεται να κατασιγάζει τις μεταξύ των εθνοτήτων αντιθέσεις, δειλά οι μάζες αρχίζουν να αντιμετωπίζουν με ενότητα τον γαιοκτήμονα και το κράτος του -οι διπλωμάτες σημειώνουν με ανησυχία τον κίνδυνο που μια τέτοια τάση παρουσιάζει για την κυριαρχία τους στον νευραλγικό αυτό χώρο.
.
Η νεοτουρκική επανάσταση ξεσπά στις 23 Ιουλίου, στο Μοναστήρι πρώτα, μετά στη Θεσσαλονίκη. Την πρώτη νεοτουρκική κυβέρνηση θα την καθοδηγεί το νεοτουρκικό κομιτάτο από την Μακεδονική πρωτεύουσα όπου θα διατηρήσει την έδρα του -πίσω του θα βρίσκονται πρώτιστα, όπως είδαμε, οι πλούσιοι ντονμέδες της Θεσσαλονίκης. Με την επαναφορά του συντάγματος του 1876 οι λέσχες θα μπορέσουν να μετατραπούν σε κόμματα ανοικτά· είδαμε πως οι κοινότητες θα πολιτευθούν μέσα από την «Ελευθερία και Συνεννόηση», διατηρώντας όμως την αυτονομία τους και τις μερικές τους οργανώσεις. Είδαμε πως το νεοτουρκικό κίνημα αφομοιώνεται σύντομα μέσα στο μεταπρατικό σύστημα όπως αυτό τείνει να επικρατήσει και στο Οθωμανικό κράτος· οι ίδιοι οι Νεότουρκοι γίνονται μετά τα 1909, στην προσπάθειά τους να απαλλαγούν από τον κλοιό των «κλασικών» ηγεμονικών δυνάμεων, οι μεταπράτες, οι πράκτορες του γερμανικού κεφαλαίου[*].
…συνεχίζεται!