Τις 18 Μαρτίου, το Ινστιτούτο Μπίρκμπεκ για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες διοργάνωσε διάλεξη - συζήτηση με θέμα «Ελλάδα και Ευρώπη: Ένας πρώτος απολογισμός μιας ριζοσπαστικής κυβέρνησης», με ομιλητές τον Κώστα Δουζίνα, επικεφαλής του Ινστιτούτου, το μαρξιστή φιλόσοφο Σλαβόι Ζίζεκ....και το δημοσιογράφο και οικονομικό αναλυτή Πολ Μέισον. Το πρώτο μέρος, την ομιλία του Κώστα Δουζίνα, δημοσιεύσαμε την προηγούμενη εβδομάδα. Σήμερα δημοσιεύουμε την τοποθέτηση του Σ. Ζίζεκ και του Π. Μέισον.
Συμφωνώ με τα όσα είπε ο Κώστας Δουζίνας στην ομιλία του, σχεδόν εξ ολοκλήρου. Θα σταθώ, λοιπόν, μόνο στα σημεία που διαφωνώ. Θα παίξω το ρόλο ενός παλιού μαρξιστή, κάτι που θεωρώ πολύ σημαντικό σήμερα. Συχνά ο Κ. Δουζίνας είναι επικριτικός –και ορισμένες φορές επιβεβαιώνεται- απέναντι στον Αλέν Μπαντιού. Εγώ είμαι ιδιαίτερα επικριτικός απέναντι στην ανοησία της «δράσης της ισότητας». Ο Μαρξ ήταν σαφώς επικριτικός απέναντι σε αυτό. Η ισότητα, όπως επισημαίνει ο ίδιος, είναι μια έννοια αστική.
Θέλω να αναφερθώ σε μερικές τακτικές διαφοροποιήσεις. Ο Δουζίνας είπε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ ξεπέρασε το ναρκισσισμό των μικρών διαφορών. Κατά τη γνώμη μου είναι πιο σύνθετο ζήτημα. Νομίζω ότι η συνεργασία που επέλεξε σε κυβερνητικό επίπεδο με τους Ανεξάρτητους Έλληνες, είναι ακριβώς μια ευφυής σταδιακή εφαρμογή τού ναρκισσισμού των μικρών διαφορών: καλύτερα συνεργασία με τους δεξιούς, παρά με κάποιους απαίσιους κοντινούς αριστερούς. Είχα μιλήσει για αυτό με τον Α. Τσίπρα, δύο χρόνια πριν στο Ζάγκρεμπ, και του είχα πει ότι ο ΣΥΡΙΖΑ χρειάζεται ένα άνοιγμα στους πατριώτες αστούς. Κάποιοι πολύ αριστεροί τότε μου επιτέθηκαν, αλλά ξέρετε σε ποιον ανήκει αυτός ο ορισμός; Στον Μάο. Ο ΣΥΡΙΖΑ είχε εντοπίσει ότι δεν υπάρχουν μόνο οι φτωχοί και εξαθλιωμένοι. Υπάρχει και ένα αναγνωρίσιμο τμήμα της κοινωνίας, ας τους ονομάσουμε αφελώς έλληνες αστούς, που είναι εντελώς απαυδισμένο με το πελατειακό διαφθαρμένο κράτος της Νέας Δημοκρατίας. Κανείς δεν εκπροσωπούσε τις δικές του θέσεις. Φαντάζεστε πόσο μόνοι αισθάνονται; Νομίζω αυτή η κίνηση του ΣΥΡΙΖΑ ήταν σωστή.
Εχθρική προπαγάνδα
Ένα δεύτερο σημείο που θέλω να επισημάνω, είναι η αναζήτηση συμμάχων στη Ρωσία και την Κίνα. Νομίζω ότι στον ΣΥΡΙΖΑ γνωρίζουν καλά ότι δεν μπορούν να βασιστούν σε αυτούς. Όταν οι Κινέζοι αγόρασαν τμήμα του λιμανιού του Πειραιά, έκαναν κάτι που ούτε μια αξιοπρεπής νεοαποικιακή δυτική ιμπεριαλιστική δύναμη δεν θα έκανε: προσπάθησαν να διαλύσουν τα συνδικαλιστικά σωματεία. Το μήνυμα που έστειλε η Ρωσία στην Ελλάδα ήταν: Είστε σε πολύ δυσμενή θέση εάν βγείτε από την ευρωζώνη. Εμείς είμαστε σε πολύ δυσμενή θέση αν χάσουμε τη μοναδική μας μεσογειακή δίοδο για τη Συρία. Οπότε οι Ρώσοι προτείνουν να δώσουν στην Ελλάδα χρήματα και η Ελλάδα να τους δώσει ένα νησί. Αυτό είναι μη αποδεκτό και ο ΣΥΡΙΖΑ γνωρίζει καλά όλους αυτούς τους κινδύνους.
Έπειτα, ας δούμε το παιχνίδι που παίζουν τα ΜΜΕ. Πριν την εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ, πολλά ΜΜΕ, συμπεριλαμβανομένων των «Financial Times», δημοσίευαν σχόλια ότι ο Α. Τσίπρας και ο Γ. Βαρουφάκης είναι οι μόνοι που εκφράζουν τη φωνή της λογικής αναφορικά με την ελληνική κρίση. Όλα αυτά εξαφανίστηκαν μετεκλογικά και αντικαταστάθηκαν με χαρακτηρισμούς όπως εκκεντρικοί, τρελοί, σκανδαλώδεις. Τώρα ό,τι κάνουν ανακηρύσσεται λάθος. Πριν λίγους μήνες υπήρχε ένα άρθρο στο γερμανικό Τύπο για το διαμέρισμα όπου μένει ο Τσίπρας. Αναφερόταν ότι συνεχίζει να μένει στο ίδιο φτωχικό διαμέρισμα όπου έμενε και το κυρίαρχο μήνυμα ήταν ότι πρόκειται για έναν φτωχό που προέρχεται από χαμηλή κοινωνική τάξη, όχι αρκετά αξιοπρεπή για να μας κυβερνήσει. Τώρα, ο Βαρουφάκης γίνεται στόχος επίθεσης επειδή μένει σε ένα ωραίο, άνετο διαμέρισμα. Πρόκειται για εχθρική προπαγάνδα.
Το σημείο του ανέφικτου
Το πιο θλιβερό κατηγορητήριο που μπορώ να στοιχειοθετήσω για το δυτικό πολιτισμό είναι το εξής: Ο Βαρουφάκης είναι ένας μετριοπαθής πραγματιστής. Σε ένα παλιότερο σχόλιο του στον «Guardian» δήλωνε ανοιχτά ότι ζούμε σε δύσκολους καιρούς και το να επιχειρήσουμε μια άμεση κομμουνιστική επανάσταση είναι τρέλα και θα ισχυροποιήσει μακροπρόθεσμα τη Χρυσή Αυγή. Είναι προς το συμφέρον μας, έλεγε, αν και πρόκειται για μια ιδιαίτερα επώδυνη και απελπισμένη επιλογή, να βοηθήσουμε τον καπιταλισμό να αναζωογονηθεί. Όμως, και είναι θλιβερότατο, ακόμα και αυτό είναι μη ανεκτό στη σημερινή κατάσταση. Το πρόβλημα, λοιπόν, δεν είναι ο ΣΥΡΙΖΑ ή οι τρελοέλληνες.
Το πρόβλημα χρειάζεται να εντοπιστεί στην αντίδραση απέναντι στον ΣΥΡΙΖΑ και να μας οδηγήσει στη σκέψη για το πώς αλλάζουν τα πρότυπα. Αυτό που συμβαίνει δεν είναι ότι η Ευρώπη μένει ίδια και μάχεται τους εχθρούς της, αλλά ότι ο εχθρός της Ευρώπης είναι η ίδια της η εκδοχή εδώ και λίγα χρόνια. Ο Κ. Δουζίνας έδωσε έμφαση στη ριζοσπαστική αλλαγή παραδείγματος που συνιστά ο ΣΥΡΙΖΑ. Ωστόσο, ήδη ο Βαρουφάκης είναι ιδιαίτερα μετριοπαθής και μιλά τη γλώσσα που η ίδια η δυτική Ευρώπη μιλούσε πριν τρεις - τέσσερις δεκαετίες.
Ο Αλέν Μπαντιού είχε εισαγάγει τον κρίσιμο όρο του σημείου του ανέφικτου: υπάρχουν πολιτικά αιτήματα που είναι μη ανεκτά για το σύστημα. Αυτή η διαπίστωση μας οδηγεί στη στρατηγική - κλειδί για την Ελλάδα σήμερα, της τακτικής του ανταρτοπόλεμου, όπως σημείωσε και ο Δουζίνας. Δεν χρειάζεται να μιλάς για πλήρη εθνικοποίηση ή άμεση δημοκρατία. Χρειάζεται απλώς να προτείνεις και να προωθείς προσεκτικά επιλεγμένα μέτρα, όπως έκανε η ελληνική κυβέρνηση. Σε αυτό το σημείο θα αναφερθώ σε κάποιον που δεν μισώ ακόμα εντελώς: τον Μπάρακ Ομπάμα. Ναι, έκανε πολλά τρομερά πράγματα. Αλλά ας μην ξεχνάμε, επίσης, ότι υπάρχουν και πολλά πράγματα που δεν έκανε. Για τους Αμερικανούς, το ενιαίο εθνικό σύστημα υγείας είναι το σημείο του ανέφικτου. Το να προτείνεις κάτι τέτοιο δεν συνιστά επαναστατική πρόταση, υπάρχει στον Καναδά, στην Ευρώπη κ.α. Όμως είναι το σημείο του ανέφικτου για τις ΗΠΑ.
Η χάρτινη τίγρη
Ας έρθουμε ξανά στην Ευρώπη. Όταν μιλάμε για λιτότητα, δεν πρόκειται ακριβώς για αυτό. Κάποιοι Ευρωπαίοι δεν ακολουθούν λιτότητα. Η Γερμανία στο εσωτερικό της διατηρεί ένα καλό κράτος πρόνοιας για τους πολίτες της. Εξαπατά, λοιπόν, όσον αφορά τους κανόνες που ορίζει η πολιτική της λιτότητας, γιατί οι μεγάλες δυνάμεις πάντα εξαπατούν. Η μεγαλύτερη απογοήτευση, κατά τη γνώμη μου, σε αυτό το σημείο είναι η απουσία έστω και της ελάχιστης πραγματικής αλληλεγγύης άλλων χωρών, όπως η Ιταλία, η Γαλλία, προς την Ελλάδα. Ξέρετε γιατί; Αν διαβάζετε τις «μικρές» ειδήσεις, θα είδατε ότι η γραφειοκρατία των Βρυξελλών επέτρεψε στη Γαλλία να διατηρήσει μεγαλύτερο έλλειμμα από το επιτρεπόμενο χωρίς κυρώσεις. Κάποιοι, λοιπόν, πρέπει να ακολουθούν τους κανόνες, αλλά κάποιοι άλλοι όχι. Αυτή είναι μια παλιά ιστορία.
Σύμφωνα με τη δική μου οπτική σήμερα ο είμαστε αντιμέτωποι με το παράδοξο: υπάρχουν κάποιοι ριζοσπάστες αριστεροί που ήδη κάνουν κριτική στον Βαρουφάκη για προδοσία. Πρέπει, λοιπόν, να συμβιβαστούμε ή να παραμείνουμε πιστοί στις αρχές μας; Μα είναι δυνατόν να μιλάμε σαν να υπάρχει η επιλογή για ριζοσπαστική κομουνιστική επανάσταση σήμερα στην Ελλάδα; Ο ιμπεριαλισμός δεν είναι αυτό που είχε πει ο Μάο, μια χάρτινη τίγρη την οποία χρειάζεται να αντιμετωπίσουμε με ηρωισμό. Πρόκειται για μια εντελώς πραγματική, βάρβαρη δύναμη. Ο μόνος τρόπος για να την αντιμετωπίσουμε είναι ο ανταρτοπόλεμος, με την έννοια της ενεργοποίησης και της ανάδειξης όλων των εσωτερικών ασυμβατοτήτων της. Δεν φτάνει μόνο να αναδείξουμε το ζήτημα της ανθρωπιστικής κρίσης, όπως υπογράμμισε ο Δουζίνας, και να ζητήσουμε την κοινή αποδοχή του. Αλλά να επισημάνουμε ότι δεν αντιμετωπίζονται όλες οι ευρωπαϊκές χώρες με τον ίδιο τρόπο, εκεί υπάρχει ασυμβατότητα.
Χρειάζεται κάθε δυνατή αλληλεγγύη
Υπάρχει ένα σημείο για το οποίο πραγματικά μου αρέσει ο ΣΥΡΙΖΑ -και για το οποίο είμαι λίγο σκεπτικιστής απέναντι στο Ποδέμος: είναι ωραίο να λέμε όλα αυτά τα λαϊκίστικα συνθήματα για αξιοπρέπεια για όλους, αλλά ο ΣΥΡΙΖΑ ήξερε από την αρχή ότι το πρόβλημα είναι το κεφάλαιο και πώς η αντιμετώπισή του. Δεν στελεχώνεται απλά από νέους άνεργους αριστερούς δόκτορες που κάνουν παιχνίδι, αλλά έχει πραγματική κοινωνική βάση, αυτά τα δίκτυα αλληλεγγύης που λειτουργούν σε όλη τη χώρα. Πρόκειται για ένα κοινωνικό δίκτυο, πέρα ακόμα και από το κόμμα. Επειδή είμαι λίγο κυνικός, προτιμώ πάντα την επόμενη μέρα. Στην αρχή υπήρχε ενθουσιασμός για την εκλογή του ΣΥΡΙΖΑ και στη συνέχεια κάποιοι βλέπουν αχρείαστους συμβιβασμούς. Το ζητούμενο δεν είναι το μισό εκατομμύριο πολίτες συγκεντρωμένο στην πλατεία Συντάγματος να πανηγυρίζει την εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ. Αυτό είναι εύκολο, αλλά η πραγματική αλλαγή παραδείγματος συνίσταται σε κάτι βαθύτερο: να γεμίζει η πλατεία την επόμενη μέρα.
Τώρα η Ελλάδα χρειάζεται κάθε δυνατή αλληλεγγύη. Τώρα δίνεται η πραγματική μάχη, όχι στις εκλογές. Οι αντίπαλοι της ελληνικής κυβέρνησης ξέρουν πολύ καλά ότι αν επιβάλει αυτή τη σχετικά μετριοπαθή αλλαγή, ολόκληρο το δίκτυο που ορίζει την Ευρώπη όπως είναι σήμερα θα κλονιστεί. Σε αυτήν την κατεύθυνση, το ζητούμενο για την ελληνική κυβέρνηση δεν είναι να καταφέρει την αλλαγή παραδείγματος, αλλά να περάσουν κάποια έστω μέτρα με το νομοσχέδιο για την ανθρωπιστική κρίση. Με μικρά βήματα θα φτάσουμε στο στόχο.
Αυτό που θέλω να πω, και ελπίζω να συμφωνούμε όλοι σε αυτό, είναι: Να είμαστε υποστηρικτικοί στον ΣΥΡΙΖΑ, τώρα κάνει σκληρή δουλειά. Είναι εύκολο να είσαι ένας άνετος αριστερός εδώ ή αλλού και να μιλάς για προδότες σοσιαλδημοκράτες. Παραφράζοντας την παλιά πατριωτική φράση του Κένεντι, θα έλεγα: Μη ρωτάς τι μπορεί να κάνει ο ΣΥΡΙΖΑ για σένα, αλλά τι μπορείς να κάνεις εσύ για τον ΣΥΡΙΖΑ. Η πραγματική βαθιά πολιτική αλλαγή χτίζεται με συνεχή δουλειά με τον κόσμο. Θα αναφέρω εδώ μια σκέψη του Α. Μπαντιού: Ο πραγματικός στόχος της εχθρικής προπαγάνδας δεν είναι να εξοντώσει έναν υπαρκτό εχθρό, αυτή είναι εν γένει δουλειά της αστυνομίας. Ο πραγματικός στόχος είναι να εξοντώσει μια αδιόρατη δυνατότητα που ενυπάρχει στην κατάσταση. Ο στόχος δεν είναι ο ΣΥΡΙΖΑ, αλλά η δυνατότητα εναλλακτικής. Το είπε πρόσφατα, εκτός από τη Μ. Θάτσερ παλιότερα, και η Α. Μέρκελ. Αν ο ΣΥΡΙΖΑ αποτύχει, τότε είναι το τέλος της Ευρώπης και της παλιάς καλής κληρονομιάς που φέρει: της ισότητας και της δημοκρατίας.
Από την εποχή