Η συνήθης ρητορική, μετά κάποιο έγκλημα ή υπόθεση διαφθοράς, συνοψίζεται στη φράση «θα πέσουν κεφάλια». Μια παραλλαγή της είναι «το μαχαίρι θα φτάσει στο κόκαλο». Την εξέφρασε, για άλλη μια φορά χτες, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας στην επετειακή δήλωσή του, λέγοντας ότι στις υποθέσεις διαφθοράς «πρέπει να παίρνεις κεφάλια».
Η προσέγγιση αυτή, κλασική και διαχρονική, είναι προφανέστατα ατελής και, κυρίως, δεν οδηγεί σε αποτέλεσμα. Ας δούμε συνοπτικά γιατί.
Πρώτον, η διαφθορά είναι φαινόμενο αλληλένδετο με την......
άσκηση εξουσίας. Και γι’ αυτό υπάρχει από τότε που οι άνθρωποι οργανώθηκαν σε ομάδες, σε μικρές κοινωνίες, σε κράτη, όπου κάποιοι ασκούν εξουσία. Κι επειδή ποτέ δεν θα πάψει να ισχύει αυτό, είναι τουλάχιστον ουτοπία να πιστεύει κανείς ότι θα εξαλειφθεί η διαφθορά.
Δεύτερον (μετά τα θεωρητικά), η καταστολή, όσο σκληρή κι αν είναι, δεν οδηγεί στην αποτελεσματική αντιμετώπιση του φαινομένου. Αν ήταν έτσι, στις ΗΠΑ, όπου ισχύει ακόμη η θανατική ποινή, θα έπρεπε να είχε εξαλειφθεί το έγκλημα. Αμ δε.
Τρίτον, στα δικά μας, φαίνεται καθαρά ότι προηγούμενες υποθέσεις διαφθοράς, που είχαν κακό έως δραματικό τέλος για τους πρωταγωνιστές τους, δεν αποτέλεσαν παράδειγμα αποτροπής για τους επόμενους. Ας δούμε παραδείγματα από την πρόσφατη ιστορία μας. Το 1991 πέθανε μέσα στη δικαστική αίθουσα ο τότε αντιπρόεδρος των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ Μένιος Κουτσόγιωργας, βασικός κατηγορούμενος στο πρώτο μεγάλο μεταπολιτευτικό σκάνδαλο (Κοσκωτάς). Το τραγικό του τέλος δεν φρονημάτισε τον σύντροφό του Ακη Τσοχατζόπουλο, ο οποίος λίγα χρόνια αργότερα άρχισε τη δράση του στο υπουργείο Άμυνας, που τον οδήγησε στο σημερινό χάλι. Πέρσι καταδικάστηκε σε ισόβια ο πρώην δήμαρχος Θεσσαλονίκης Βασίλης Παπαγεωργόπουλος, ο οποίος έκλεβε το ταμείο του Δήμου του (έτσι είπε το δικαστήριο). Όμως, αυτό δεν εμπόδισε καθόλου τον ομοϊδεάτη του, πρόεδρο του νοσοκομείου Παίδων, Χάρη Τομπούλογλου, να ζητήσει τις προάλλες ξεδιάντροπα μίζα από μια εταιρεία.
Τι συμβαίνει; Οι επόμενοι δεν φοβήθηκαν από την κατάντια των προηγούμενων; Δεν σκέφθηκαν ούτε μια στιγμή ότι μπορεί να έχουν την τύχη τους και να σαπίσουν στη φυλακή; Οι εξηγήσεις που μπορούμε να δώσουμε είναι πολλές. Ότι η εξουσία τυφλώνει, νομίζεις ότι είσαι παντοδύναμος και δεν φοβάσαι ότι μπορεί να έρθει η σειρά σου. Ότι το κίνητρο (χρήμα) είναι μεγάλο που το ρισκάρεις. Ότι παίζει ρόλο η προσωπική συγκρότηση και οι αναστολές που έχει ο καθένας. Ότι άμα είσαι λαδιάρης θα λαδωθείς κ.ά.
Όλα αυτά οδηγούν στο ασφαλές συμπέρασμα ότι η διαφθορά δεν μπορεί να εξαλειφθεί. Ασφαλώς μπορεί να ελεγχθεί και να περιοριστεί. Αλλά, για να γίνει αυτό, δεν φτάνει η καταστολή. Δεν αρκεί «να πέφτουν κεφάλια» κάθε φορά που αποκαλύπτονται τέτοιες υποθέσεις. Προέχει η πρόληψη. Το θεσμικό πλαίσιο, τα εμπόδια που πρέπει να υπάρχουν.
Διαφθορά υπάρχει ακόμη και στα πλέον οργανωμένα και προηγμένα κράτη. Κανένα εμπόδιο και καμιά ποινή δεν είναι ικανό να εμποδίσει κάποιον που είναι αποφασισμένος να κλέψει ή να χρηματιστεί. Όμως, τα εμπόδια, που υπάρχουν σε κάθε στάδιο λήψης των αποφάσεων. μπορούν να δυσκολέψουν τη ζωή των διεφθαρμένων και να περιορίσουν, όχι να εξαλείψουν, τη δράση τους.
Αυτή είναι η σωστή μέθοδος αντιμετώπισης του φαινομένου και όχι η ρητορική του «κόβω κεφάλια». Διότι κάποια άλλα κεφάλια θα ξεπεταχτούν. Και σύγχρονος Ηρακλής, για να σκοτώσει τη Λερναία Ύδρα, δεν υπάρχει.