Μία συνοπτική ιστορία της Αυτοκτονίας.

Γράφει ο Γιώργος Σωτηρόπουλος

(ΠΡΟΣΟΧΗ: το παρόν κείμενο απλώς παρουσιάζει θέσεις για την αυτοκτονία από διάφορες πηγές, οι οποίες είναι καταγεγραμμένες επίσημα σε βιβλία και ιστοσελίδες. Δεν προτρέπει κανέναν σε αυτήν. Οφείλω να ζητήσω συγνώμη από κάποιον αναγνώστη, που μπορεί να είναι οικείος θύματος αυτοκτονίας και που μπορεί να θεωρεί ότι οι παρακάτω θέσεις δεν απηχούν την πραγματικότητα ή διαβάζοντάς τες του προκαλούν πόνο.)

«Όποιος αυτοκτονεί είναι μαλάκας». Έτσι μας είχε πει ο λοχαγός μου, όταν υπηρετούσα σε στρατόπεδο του Έβρου, τον Ιανουάριο του 2008. Μόλις είχαμε, τότε, πληροφορηθεί ότι δύο δόκιμοι είχαν.........
αυτοκτονήσει σε παραπλήσια στρατόπεδα του δικού μας και σε κοντινά χρονικά διαστήματα. Η φράση είναι αξιομνημόνευτη και μάλλον φαίνεται να αντικατοπτρίζει την άποψη, που οι υπόλοιποι έχουμε, για κάποιον που αυτοκτονεί. Όχι τόσο χοντροκομμένα βέβαια, αλλά μάλλον, με την ίδια αποστροφή.

Στην Ελλάδα, από το 2009 έως το 2013, τα ποσοστά αυτοκτονιών έχουν αυξηθεί δραματικά. Τα αίτια είναι πολλά και όχι μόνο οικονομικά. Στο παρόν κείμενο, δε θα υπεισέλθουμε στην κριτική των αιτιών. Αλλά θα παρουσιαστούν κάποιες θέσεις φιλοσοφικών συστημάτων για την αυτοκτονία. Ποια είναι η θέση της σύγχρονης κοινωνίας γύρω από το φαινόμενο; Είναι η αυτοκτονία, όπως λέει ο Καμύ, το πιο διαχρονικό φιλοσοφικό πρόβλημα της εποχής μας;

Ας ξεκινήσουμε με τα απλά: οι Θρησκείες καταδικάζουν συλλήβδην την αυτοκτονία, σαν πράξη κατά του ίδιου του Θεού. Η ζωή του ανθρώπου ανήκει στο Θεό και μόνο ο Θεός έχει δικαίωμα να την παίρνει κοντά του, μόλις έρθει το πλήρωμα του χρόνου. Διαφορετική θέση, βέβαια, υπάρχει για τις αυτοκτονίες μελών παραθρησκευτικών ομάδων. Η αυτοκτονία είναι μία πράξη «ένωσης» με το Θεό. Νωρίτερα από τις Θρησκείες, οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι την καταδίκασαν, εκτός από τους Στωικούς.

Χωρίς να υπάρχουν συγκεκριμένες πηγές, ο Διαφωτισμός σαν κίνημα σκέψης, προτάσσοντας το Λόγο και τη δύναμη του Ανθρώπου, δε φαίνεται να καταδικάζει ή να προτρέπει στην αυτοκτονία. Πιο συγκεκριμένος, όμως, γίνεται ο Καντ, ο οποίος αποφαίνεται ότι:

«Ο άνθρωπος δεν μπορεί να διαθέτει ελεύθερα τον εαυτό του, γιατί δεν είναι ένα πράγμα. Δεν είναι ιδιοκτησία του εαυτού του»

Με την παραπάνω θέση ο Καντ αρνείται την αυτοκτονία, γιατί το σώμα δεν είναι ιδιοκτησία του ατόμου, αλλά το άτομο από τη φύση του είναι κάτι ανώτερο, και γι’αυτό δεν υπόκειται σε τέτοια μεταχείριση.

Οι ωφελιμιστές φιλόσοφοι είχαν άλλη άποψη, όμως. Εκκινώντας από τη βασική θέση ότι η ύψιστη αρχή είναι η μεγιστοποίηση της ευτυχίας, μειώνοντας τον πόνο, τότε μπορούμε να εικάσουμε ότι εάν κάποιος πονά, μπορεί να αυτοκτονήσει. Με αυτόν τον τρόπο, κανείς γίνεται ευτυχισμένος. Παρεμφερή θέση παίρνουν και οι ελευθεριστές φιλόσοφοι. Η βασική θέση των οποίων είναι η ότι το άτομο κατέχει ελεύθερα τον εαυτό του και μπορεί να τον διαθέσει, όπως αυτό επιθυμεί. Αν και οι δύο τελευταίες θεωρίες αναγνωρίζουν την ελευθερία, που έχει το άτομο, δεν προτρέπουν ανοιχτά υπέρ της αυτοκτονίας. Αλλά λαμβάνοντας κανείς υπόψη του τις βασικές τους θέσεις, θα μπορούσε να προεκτείνει το συλλογισμό ότι, δηλαδή, αναγνωρίζουν την αυτοκτονία και δεν την καταδικάζουν τόσο καθαρά όσο οι διάφορες θρησκείες και ο Καμύ.

Στη σημερινή εποχή, φαίνεται να έχει κερδίσει έδαφος η άποψη των ελευθεριστών φιλοσόφων. Βασική τους θέση είναι το αυτεξούσιο, που επεκτείνεται και στη διάθεση της ζωής με όποιον τρόπο επιθυμεί κανείς. Ο εικοστός πρώτος αιώνας βρίθει παραδειγμάτων αυτοκτονιών. Οι περισσότερες από αυτές είχαν πολιτική προέκταση. Σημασία έχει, παρόλα αυτά, ότι η αυτοκτονία απενεχοποιήθηκε και έγινε συμβολική πράξη αντίστασης, εφάμιλλη με πράξη ηρωισμού και αυτοθυσίας.

Θα πρέπει να πούμε ότι η αυτοκτονία, που γίνεται για πολιτικούς λόγους, επέχει μία ιδιαίτερη θέση, αλλά είναι και αυτή αμφίβολης αξίας. Η αμφιβολία αυτή σχετίζεται με το μήνυμα, που θέλουν να περάσουν οι άνθρωποι, που αυτοκτονούν: εμείς δίνουμε μικρότερη σημασία στο αίτιο, κυρίως το πολιτικό, και λυπούμαστε τον άνθρωπο. Ο θάνατός μάς σοκάρει περισσότερο, παρά το αίτιο που το προκάλεσε.

Παρακάτω ακολουθούν μερικά από τα πιο κλασικά παραδείγματα πολιτικών αυτοκτονιών. Του μοναχού στη Σαιγκόν, Τικ Κουάνκ Ντουκ, το 1963, για να σταματήσει την καταπίεση των βουδιστών μοναχών στο Βιετνάμ, του Κώστα Γεωργάκη στη Γένοβα, για να διαμαρτυρηθεί για τη δικτατορία των Συνταγματαρχών στην Ελλάδα, το 1970. Η αυτοκτονία αυτή ενέπνευσε και τον ποιητή Τάκη Σινόπουλο με το ποίημα «Ο καιόμενος». Του ιστορικού Ντομινίκ Βενέρ στο Παρίσι το 2013, για να διαμαρτυρηθεί για τον πνευματικό λήθαργο του γαλλικού έθνους λόγω του γάμου των ομοφυλοφίλων.

Με την εξέλιξη, όμως, της ψυχιατρικής, διαφάνηκε ότι η αυτοκτονία είναι μία καλυμμένη πράξη. Με αυτήν το άτομο θέλει να δηλώσει, με άλλο τρόπο, την παρουσία του στην κοινωνία. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής και το κυνήγι της ευτυχίας δημιουργούν ένταση και άγχος, που για κάποιους ως ενδεδειγμένη λύση, φαίνεται η αυτοκτονία. Τα άτομα αυτά πάσχουν, πλέον, από κατάθλιψη και η ιατρική παρακολούθηση θεωρείται ενδεδειγμένη.

Θα μπορούσαμε να πούμε, συνεπώς, ότι η κάθε μορφής αυτοκτονία, όσο «δυνατή» πράξη και εάν φαίνεται, εκφράζει μία αδυναμία, ακόμα και εγωπάθεια. Δε θα είχε νόημα να ξεφύγουμε σε εύκολες διδαχές περί της ομορφιάς της ζωής και της θείας αποστολής πάνω στη γη. Και πράγματι, η δυστυχία, οι οικονομικές ανάγκες, ο πληγωμένος έρωτας μπορεί να φαίνονται αδυσώπητες καταστάσεις, αλλά εάν αφεθούμε σε αυτές, είναι σαν να παραδινόμαστε σε μία ηττοπαθή λογική. Σε μία λογική που έχει κατανοήσει λαθεμένα το θέμα της ευτυχίας ως συνώνυμο της έλλειψης πάλης και αγώνα. Γιατί ευτυχία,ίσως, είναι ο αγώνας και η προσπάθεια.

Πηγές

1. http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=364831

2. http://www.oparlapipas.com/2013/05/blog-post_1887.html#ixzz2U3vetKrP

3. Μοναχός: http://anoixti-matia.blogspot.gr/2012/09/blog-post_6798.html

4. Γεωργάκης:

Α. http://www.sansimera.gr/biographies/194

Β. http://users.sch.gr/papangel/sch/lit/ko.sinopoulos1.htm