Του Δημήτρη Α.
Γιαννακόπουλου
Μετά και τον διασυρμό της Κυπριακής Δημοκρατίας και την
επίσημη είσοδό της στην άβυσσο της ύφεσης, της ανεργίας, της καταστροφής του (παθολογικού
σε κάθε περίπτωση) μοντέλου επιχειρηματικής ανάπτυξης στο Νησί, της απώλειας
της κυριαρχίας της, καθώς και της έντονης λιτότητας που έρχεται και της
απογοήτευσης για τις δυνατότητες του πολιτικού της συστήματος να υπερασπιστεί
αποτελεσματικά την ευημερία και την δημοκρατική νομιμοποίηση στον τόπο, η
Ευρω-κρίση εξελίσσεται σε κοινωνικοπολιτική μάστιγα για την.......
Ευρω-περιφέρεια με
άκρως αυταρχική κατάληξη.
Και μέσα σε αυτήν την σάρωση περιφερειακών κρατών,
δικαιωμάτων, ελευθεριών, μοντέλων ευημερίας και ανάπτυξης και δημοκρατικών
θεσμών, καταστρατηγούνται με απίθανη
ευκολία, σαν κάτι αυτονόητο, οι βασικές αρχές λειτουργίας της ΕΕ και της
ευρωζώνης. Μετά την συναίνεση του κυρίαρχου πολιτικού συστήματος στην Ελλάδα
στον απόλυτο ευνουχισμό του και στην πλήρη υπονόμευση των αρχών της ΕΕ και της
ευρωζώνης με την δικαιολογία της «διασωστικής εξαίρεσης από τον ευρωπαϊκό κανόνα»,
διευρύνονται τώρα οι «εξαιρέσεις» ακόμη και με περιορισμούς στη διακίνηση
κεφαλαίων μέσα στην Ευρωζώνη και άμεσο «κούρεμα» στις καταθέσεις (ή καλύτερα
στους καταθέτες πάνω από το ψυχολογικό όριο των 100.00Ο ευρώ, το οποίο καθόλου
τυχαία δεν ορίστηκε σε αυτό το ύψος. Έχει καί την κοινωνική σημειολογία του καί
την οικονομική σημασία του, την οποία δεν θα αργήσει να καταλάβει ο πολίτης που
βιώνει το τέλος του μοντέρνου καπιταλισμού και των αυτοαντιλήψεων που
συνδέθηκαν με αυτόν ως βεβαιότητες).
Ενώ η στρατηγική στην διαχείριση της κρίσης από την
κεντροευρωπαϊκή ελίτ σε συνεργασία με το διεθνές χρηματοπιστωτικό λόμπυ,
οδήγησε πρώτα στην δραματική υποχώρηση των επενδύσεων στις χώρες που τις είχαν ανάγκη
περισσότερο από τις άλλες (δες το παράδειγμα της Ελλάδας όπως το έχω
προσεγγίσει στο συγκεκριμένο ζήτημα) και στην σχετική αύξηση της αποταμίευσης
(αντανακλαστικά), έρχεται τώρα με την «ρουφήχτρα» ρευστού κεφαλαίου, που τροφοδοτεί τον χρηματικό αγωγό από την
ελλειμματική περιφέρεια στο πλεονασματικό κέντρο, να καταπιεί καταθέσεις. Άλλωστε
αυτό δεν είναι τρομερό, τα λαϊκά στρώματα δεν φαίνεται να απειλούνται από
ετούτο: οι μικροκαταθέτες συνεχίζουν να είναι διασφαλισμένοι παρά την τρομάρα
που πήραν από την αρχική απόφαση του Eurogroup, ίσως αντιτάξεις. Η «σύνεση» επικράτησε και η
«δέσμευση» της ευρωπαϊκής ελίτ προς τους μικροκαταθέτες τηρήθηκε τελικώς, αν
και το μήνυμα εστάλη γενικώς! Το έλλειμμα των καταχρεωμένων και των
χρεοκοπημένων χωρών της περιφέρειας θα το καλύπτουν από εδώ και πέρα και
αποταμιευτές μετά το κούρεμα από όλες τις πάντες και με όλους τους τρόπους των
επενδυτών! Ζήτω ή μεταμοντέρνα δικαιοσύνη!
Και η αποταμίευση έχει αναμφισβήτητα πλέον τους κινδύνους
της στην Ευρωζώνη της «οικονομικής ασφάλειας», σαν τζόγος κατάντησε και αυτή,
σαν να πρόκειται για στοίχημα στην αγορά της συμπεριφέρονται, όπως, σαν να
πρόκειται για τζογαδόρους που έπαιξαν και έχασαν, συμπεριφέρθηκαν στους έλληνες
πολίτες που εμπιστεύτηκαν τις οικονομίες τους σε ομόλογα του δημοσίου! Δεν
γνωρίζω αν σήμερα τα παιδιά συνεχίζουν να γράφουν εκθέσεις την «ήμερα της
αποταμίευσης». Αν συνεχίζεται αυτή η εθιμική προπαγάνδα, φοβάμαι πως δεν θα
βρεθεί ικανός φιλόλογος για να «διορθώσει» τα γραπτά από εδώ και εμπρός! Ως
ένας παλαιός «πρωταθλητής» και τροπαιούχος του σχετικού διαγωνισμού σε
πανελλαδικό επίπεδο, θα σύστηνα στους καθηγητές των μικρών μαθητών να στέλνουν
τα γραπτά κατευθείαν στο Eurogroup για αξιολόγηση! Εκεί θα κρίνεται
αντικειμενικά αν πέρασε το μήνυμα: υπό ποιες προϋποθέσεις είναι εγγυημένα τα
εκατό χιλιάρικα. Ας μην αναφερθώ στις προϋποθέσεις και κλέψω την δόξα των νέων
παιδιών – ας μελετήσουν με προσοχή την Ευρω-απόφαση για την Κύπρο, όχι σήμερα,
αλλά μόλις μορφοποιηθεί ολοκληρωτικά - της νέας εποχής, όπου ασφαλής είναι
μόνον αυτός που δεν έχει τίποτε να χάσει.
Αν είσαι άνεργος, άφραγκος και ακινητοποιημένος, θα μπορούσες
να νοιώθεις ακόμη και «τυχερός»! Ξεπέρασες τον κίνδυνο του κοινωνικού θανάτου.
Εσύ πέθανες νωρίς και μέχρι τον βιολογικό σου θάνατο μπορείς να ηδονίζεσαι με
την τρομάρα καταθετών και επενδυτών στις χώρες, όπου ένας σχετικά απλός
μηχανισμός πρώτα μετέτρεψε τις ελλειμματικές χώρες σε αφερέγγυες αγορές,
κοινωνίες και απολύτως αφερέγγυα πολιτικά συστήματα και μετά σε ικέτες για λίγη
ρευστότητα, λίγο αέρα και ας είναι και… κοπανιστός (: τραπεζικές εγγυήσεις, αναδιάρθρωση,
ανακεφαλαιοποίηση τραπεζών)! Δεν είναι που το έλλειμμα σε αυτές τις χώρες
γίνεται αιτιατός μηχανισμός παραγωγής πλεονάσματος συγκυριακά στις
πλεονασματικές χώρες, δεν είναι απλώς πως πολώνεται το κεφάλαιο στο κέντρο εις
βάρος της περιφέρειας της ευρωζώνης για να αντιμετωπιστεί η κρίση συσσώρευσης
στην ΕΕ, είναι πως σήμερα ο τρόπος που η τρόικα επιχειρεί δήθεν να
αντιμετωπίσει τον μηχανισμό παραγωγής ελλείμματος στις χώρες υπό συντεταγμένη
χρεοκοπία, οδηγεί δίχως καμία αμφιβολία σε κοινωνικοοικονομική ασφυξία ολόκληρη
την Ένωση, μεσο-μακροπρόθεσμα. Η μέθοδος αυτή οδηγεί στην παραγωγή μιας νέας
πραγματικότητας στην Ένωση, η οποία δεν μπορεί παρά να καταλήξει στην υπέρτατη
και επιτακτική ανάγκη για άμεση διάλυση της ευρωζώνης και
αντικατάστασης του διακυβερνητικού μοντέλου της ΕΕ με ένα ψευδο-ομοσπονδιακό
σύστημα υπό την ηγεμονία της Γερμανίας, με την παράλληλη ριζική μεταρρύθμιση
του χρηματοπιστωτικού συστήματος με αυταρχικά και ολοκληρωτικά χαρακτηριστικά υπό
την ηγεμονία της ελίτ που οργανώνει και επιχειρεί εναγωνίως σήμερα να
συντονίσει τις διεθνείς οικονομικές ροές και αγορές. Σε αυτή την επιχείρηση της
σύγχρονης παγκοσμιοποίησης διαπλέκονται με μια win-win μεθοδολογία οι κυβερνήσεις των
τεσσάρων πόλων νεοφιλελεύθερης ηγεμονίας: ΗΠΑ, Γερμανία, Κίνα, Ρωσία.
Αυτό, φίλοι, είναι παραστατικά το πλαίσιο, ή καλύτερα μια
πολύ γενική εικόνα, του ολοκληρωτικού καπιταλισμού, ο οποίος σε ό, τι αφορά στον
φιλελεύθερο χαρακτήρα των πολιτικών είναι μάλλον χειρότερος από τον
γραφειοκρατικό σοσιαλισμό που κατέρρευσε και σε ό, τι αφορά στις δημοκρατικές
διαδικασίες είναι απείρως χειρότερος από τον σταλινισμό. Έχει πλάκα η ζωή και
δίκιο βουνό όσοι φιλελεύθεροι αριστεροί - πολέμιοι του σταλινισμού, στον ίδιο
βαθμό με τον φασισμό και τον ναζισμό - θορυβηθήκαμε και δεν το κρύψαμε από την
κατάρρευση των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού» στην Ευρώπη και στην
Ευρασία. Καθόλου δεν μας άρεσαν τα καθεστώτα αυτά, αλλά κάποιοι ανησυχήσαμε
σοβαρά για το τι είχε να συμβεί στον υπόλοιπο κόσμο δίχως την ύπαρξη τους!
Μάλλον χυδαίο ακούγεται αυτό και με κάποια έννοια είναι, αλλά δυστυχώς είναι
αλήθεια, έστω και «πρόστυχη». Η αποτυχία και εξευτελιστική συντριβή της «δικτατορίας
του προλεταριάτου» και του «δημοκρατικού συγκεντρωτισμού», γινόταν η βάση
νομιμοποίησης του πλέον βάρβαρου και αυταρχικού καπιταλισμού που θα μπορούσε να
φανταστεί ο ερευνητής του 1970 ή του 1980. Ούτε καν ο τρομερά ευαίσθητος,
ειλικρινής και ιδιοφυής, αν και μάλλον δραματικά παρεξηγημένος, Έρικ Άρθουρ
Μπλαιρ (ο Τζορτζ Όργουελ) μπόρεσε να φανταστεί τι περιμένει την ανθρωπότητα από
την ολοκλήρωση του καπιταλισμού δίχως αντίπαλο. Είναι ένας συνδυασμός από τα
χειρότερα που θα μπορούσε κανείς να φανταστεί από ένα σταλινικό καθεστώς σε
συνδυασμό με τα χειρότερα που θα μπορούσε να συλλάβει ο νους από τον απόλυτο
εκτοπισμό της κοινωνίας από την κεντρικά ελεγχόμενη παγκοσμιοποιημένη αγορά.
Εδώ πλέον έχουμε να κάνουμε με την επανίδρυση της φεουδαρχίας σε μεταμοντέρνα
εκδοχή. Για τον πλέον πνιγηρό αυταρχισμό, δίχως καν την παρηγοριά των υψηλών
ιδανικών του κομμουνισμού. Αυταρχισμός δίχως ιδεολογία. Ολοκληρωτισμός δίχως
φιλοσοφία. Θρησκοληψία δίχως θρησκεία. Δογματισμός υπό την κοσμοαντίληψη «η
ισχύς είναι ομορφιά και η επίδειξη ισχύος απόδειξη της ανωτερότητας ενός
πολιτισμού».
Ο ναζισμός ανασταίνεται ως παγκόσμια καπιταλιστική αρχή
πλέον, υπερβαίνοντας το όραμα του Χίτλερ. Οι νεοναζιστές είναι απλώς
δυστυχισμένες, συμπλεγματικές οντότητες
που επιχειρούν να υπάρξουν πολιτικά, εκμεταλλευόμενοι τον εθνικισμό που
αντανακλαστικά προκαλεί ή ενισχύει η κρίση. Δεν είναι τίποτε όμως μπροστά σε
αυτό που καταφθάνει ταχύτατα. Στον παγκοσμιοποιημένο ναζισμό, που θεμελιώνεται
στον ολοκληρωτικό καπιταλισμό. Και αυτό δεν είναι φάρσα. Αυτό είναι ιστορική
εξέλιξη του καπιταλισμού δίχως ουσιαστικό αντίπαλο. Αυτό πλάθεται τούτη την περίοδο
στην Ευρώπη και αν πετύχει θα μπορούμε να ξεχάσουμε την γνώση που αποκτήσαμε κατά
την ιστορική περίοδο της ανθρωπότητας! Αν δεν την ξεχάσουμε αυτοβούλως θα
φροντίσουν άλλοι να συμβεί μάλλον τρομερά επώδυνα, βασανιστικά, παραδειγματικά.
Ο άνθρωπός θα μαθαίνει ανάποδα την ιστορία και θα σκέφτεται ανάποδα, ενεργώντας
με τον αυτοματισμό του πιο τέλειου κοπαδιού, στο πλαίσιο μιας εικονικής μάζας
που καταναλώνει εικονική εμπειρία, βασισμένη στον πλέον θεοκρατικό
«ορθολογισμό», δίχως όμως θεολογία.
Υπάρχει μόνον πόνος και απόλαυση.
Όχι ευημερία, αλλά στοιχειώδης απόλαυση του δικαιώματος στην ζωή μέσω της
απόλυτης συμμόρφωσης στον τσοπάνη. Μετά τον Σόιμπλε θα ακολουθήσουν και άλλοι
πολλοί. Αν δεν συμμορφωθείς, δεν απειλείσαι απλώς με πόνο ο οποίος υπάρχει για
να εσωτερικεύεις την απόλαυση, αλλά από τον λύκο του τσοπάνη: τον βιολογικό
αφανισμό σου, μέσω του απόλυτου αποκλεισμού.
Και οι λαοί τι θα κάνουν; Θα κάτσουμε με σταυρωμένα χέρια;
Θα παραμείνουμε στο ευρώ; Θα ανεχτούμε μια τέτοια εξέλιξη στην ΕΕ; Αφού μέχρι
και ο ΠτΔ Κάρολος Παπούλιας «επαναστάτησε» λέγοντας «σήμερα είναι μέρα μνήμης και τιμής για όσους ξεσηκώθηκαν με μόνο όπλο
το πάθος της ψυχής τους για την ελευθερία. Το παράδειγμά τους είναι επίκαιρο
και για τις σημερινές, δύσκολες στιγμές. Η σκέψη μας τρέχει στη δοκιμαζόμενη
Κύπρο. Δεν είναι ανεκτή η απόφαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεν μπορεί να επιλέγει
τα θύματά της», εμείς πως μπορούμε και δεν επαναστατούμε; Αυτά, φίλοι, τα
έχει εξηγήσει επαρκώς η κοινωνιολογία και η ψυχολογία και όπου αυτή αστόχησε
ήρθαν μετά to 1990 οι
μελετητές της δομής και λειτουργίας της εξουσίας (power in politics) και συμπλήρωσαν. Οι
Πρόεδροι μπορούν ακόμη και να «επαναστατούν», ποτέ όμως αυτοί που θα μπορούσαν
να κάνουν επανάσταση τη σήμερον! Η επανάσταση έχει προϋποθέσεις, κρυφά και
φανερά κίνητρα, φορείς ισχύος και εξωτερική άμεση ή έμμεση βοήθεια. Πάνω από
όλα όμως απαιτεί όχι απλώς περιφερική αποδιοργάνωση ενός συστήματος ηγεμονίας,
αλλά κεντρική απορρύθμιση. Αυτό δεν γίνεται με εθνικιστικές κραυγές και ούτε
δυστυχώς με την άρθρωση του δίκαιου αιτήματος για άμεση απαγκίστρωση από την
Ευρωζώνη και τους θεσμούς της ΕΕ, για να σωθούμε ως έθνος και λαός. Όμορφα και
ηθικά ακούγονται όλα αυτά, αλλά δεν συνιστούν από μόνα τους όχι επαναστατική
πολιτική , αλλά ούτε καν πολιτική. Αποτελούν αντανακλαστικούς σπασμούς ενός
στραγγαλισμένου.
Οι μόνες χώρες της ευρωζώνης που θα μπορούσαν να
επαναστατήσουν εναντίον της μετατροπής της Ευρω-κρίσης σε ανάγκη εγκαθίδρυσης
μιας Ευρωπαϊκής, αυταρχικής ψευδο-ομοσπονδίας στην θέση της ΕΕ, είναι η Ιταλία
και η Γαλλία. Μόνον εκεί υφίστανται οι βασικοί όροι σε παραγωγικό τουλάχιστον
επίπεδο. Από εκεί και όχι από την Ελλάδα ή την Κύπρο θα μπορούσε να ξεκινήσει η
απαίτηση για μια δημοκρατική ομοσπονδιακή οργάνωση της Ευρώπης, ή άμεση διάλυση
της ευρωζώνης με σημαντική αναθεώρηση των θεσμών της ΕΕ, ώστε ειρηνικά να
περάσουμε σε εθνικά συστήματα οικονομικής πολιτικής και διακυβέρνησης. Η Ιταλία
και η Γαλλία από κοινού και σε συνεργασία με την προοδευτική, κοινωνική Ελλάδα,
την Κύπρο και ίσως άλλους της χρεοκοπημένης περιφέρειας, θα μπορούσαν να ηγηθούν
του αγώνα εναντίον του ολοκληρωτισμού και του αυταρχισμού που επιβάλλουν ως
φυσιολογική εξέλιξη της κρίσης ο νεογερμανικός άξονας σε συνεργασία με την
ομάδα των χρηματιστών της παγκοσμίας διακυβέρνησης. Μόνον που δεν φαίνεται ούτε
οι Ιταλοί, ούτε οι Γάλλοι να διαθέτουν πολιτικοποιημένο κίνημα και σύγχρονη
πρωτοπορία που θα μπορούσε να ταράξει τα λιμνάζοντα ύδατα στην ΕΕ. Η
διαμαρτυρόμενη, για την αδικία εις βάρος τους, μεγαλοαστική τάξη στις χώρες
αυτές, είναι μάλλον εύκολο να συναινέσει στον αυταρχισμό, αν λάβει
ικανοποιητικό μερίδιο στο νέο μεταμοντέρνο «power-sharing»
που θα μετατρέψει την ΕΕ σε ΗΠΕ.
Ορθολογική μέθοδο για να μην φτάσουμε στο σημείο αυτό
υπερασπίστηκε μάλλον δίχως ψυχή και έμπνευση η ευρωπαϊκή αριστερά και «με
τόλμη» προοδευτικοί άνθρωποι που δεν διστάσαμε να προτείνουμε λύσεις στο
πλαίσιο μετατροπής της ΕΕ σε Δημοκρατική Αποκεντρωμένη Ομοσπονδία, με πανευρωπαϊκή
συνταγματοποίηση ενός «Keynes-Beveridge
settlement». Είμαστε μάλλον μακριά από την «κοινή γνώμη» και σε απόσταση φωτός
από τον τρέχοντα λαϊκισμό. Όσο γι’ αυτή καθ΄ εαυτή την πρόταση, μπορεί να μην
προαπαιτούσε σοσιαλιστική επανάσταση, σίγουρα όμως είχε την ανάγκη υποστήριξης
από ένα δυναμικό και συνειδητοποιημένο κίνημα εργαζομένων, μικρομεσαίων
επιχειρηματιών, επιστημόνων και ανέργων. Όπως επίσης λύση, σαφώς λιγότερο
ριζοσπαστική, μάλλον προσωρινή, αλλά πάντως ορθολογική, προσέφεραν οι λεγόμενοι
Νεοκευνσιανιστές ή «Nεοντελορικοί»,
όπως ο δικός μας ο Γιάννης Βαρουφάκης με τον φίλο του Stuart Holland.
Δυστυχώς ούτε οι ριζοσπαστικές αλλά όχι επαναστατικές
προσεγγίσεις από αριστερά, ούτε οι μετριοπαθείς αλλά όχι νεοφιλελεύθερες της
κεντροαριστεράς, εισακούστηκαν. Παραλίγο μάλιστα να μας βγάλουν τρελούς, εκτός από
ανεπαρκείς, οι απολύτως αποτυχημένοι σε όλα, παρότι οι εκτιμήσεις μας
επαληθεύονταν στο ακέραιο, την ίδια ώρα που διαψεύδονταν εκείνοι. Όσοι το
προσπάθησαν θα βιώσουν τώρα μάλλον με δυσάρεστη έκπληξη ή ικανοποίηση - ανάλογα
που στέκονται κοινωνικά - μια εξέλιξη που θα κάνει τους φτωχούς απελπισμένους
και έτοιμους να παραδοθούν αυτοβούλως στον Νεοφεουδάρχη της περιοχής τους, ενώ τους
πλούσιους, μετά από μια περίοδο βαθειάς ανησυχίας και αντιδραστικού
συντηρητισμού, ακόμη πιο προνομιούχους! Σχετικό είναι πάντα αυτό (η σχέση
προνομίων-πλούτου) στις κοινωνίες και ενδεικτικό της μορφής ηγεμονίας. Τα
προνόμια είναι το καθοριστικό και όχι ο πλούτος σε απόλυτες τιμές. Αν ρωτάτε,
αν υπάρχει ακόμη χρόνος αντίδρασης των κοινωνιών, θα απαντούσα πως χρόνος υπάρχει,
χώρο δεν βλέπω και όλα τα υπόλοιπα που σε αδρές γραμμές περιέγραψα στις πιο
πάνω αράδες, ως κρίσιμα ελαττώματα (ανεπάρκειες) προς μια ριζοσπαστικοποίηση
του κινήματος εναντίον της αυταρχικής ψευδο-ομοσπονδίας, δια της μετατροπής της
Ευρω-κρίσης σε αγχόνη για τα δύο τρίτα της κοινωνίας των περιφερικών κρατών της
ΕΕ. Πολύ αμφιβάλω μάλιστα αν η πλειονότητα της αριστεράς και ο προοδευτικός
κόσμος αντιλαμβάνονται την ουσία αυτής της πραγματικής απειλής μετατροπής της
Ευρω-κρίσης σε προθάλαμο για μιαν αυταρχική, αντιδραστική και βαθειά
αντικοινωνική δομή ευρωπαϊκής ψευδο-ομοσπονδίας. Σαν να νομίζω μάλιστα πως σε
κάποιους προοδευτικούς ανθρώπους είναι μάλλον
αδιάφορο, ενώ για την μεγάλη μάζα των συντηρητικών μάλλον ανακουφιστικό. Όσο
για τους φιλελευθέρους λυπάμαι, αλλά αυτοί είτε πνίγηκαν στο πηγάδι του
νεοφιλελευθερισμού ή έπεσαν και
εξαφανίστηκαν στο χάσμα που χωρίζει την βιομηχανική εποχή από την
μεταβιομηχανική. Άρα; Μάλλον πρέπει να ανακαλύψουμε εκ νέου έναν πολιτικό
μηχανισμό που να παράγει αυτο-συνείδηση στη βάση των πραγματικοτήτων και όχι
στη βάση πολιτικής νομιμοποίησης ευσεβών πόθων, ή δοξασιών, ή της αρχής:
«Ορθολογικό και ρεαλιστικό είναι αυτό που συμβαίνει στην συγκυρία και τίποτε
άλλο. Ζήτω η πτώχευση, η φτωχοποίηση, ο διασυρμός, η διαπλοκή και οι παρόντες
ηγήτορες. Ζήτω τα μηνύματα των εθελόδουλων για την 25η Μαρτίου. Ζήτω η σοφία του Eurogroup. Ζήτω σε όσους
επιβάλουν την ατομική τους ή συλλογική τους ή ταξική τους αναγκαιότητα ως
μοναδική αλήθεια. Αυτοί είναι ο
ρεαλισμός, οι άλλοι είναι ο εθνικισμός ή η ουτοπία». Αν αύριο πέσει το
καθεστώς, δεν πειράζει, θα γίνουν οι επόμενοι
ρεαλισμός, τον οποίο θα δοξάσουν ως μονόδρομο σωτηρίας και ανάπτυξης οι
ίδιοι που τιμούν τον σημερινό ρεαλισμό. Έτσι όμως το ρεαλιστικότερο όλων είναι
αυτό που εξευτελίζει, υποδουλώνει, αποχαυνώνει την ύπαρξη. Αρκεί να υπάρχει
ρεαλισμός που μπορεί να το συλλάβει! Υπάρχει; Όπου υπάρχει αναγεννιέται η
πολιτική ως διαδικασία που γεφυρώνει την κοινωνική χειραφέτηση με την
δημοκρατία.