Στο μυαλό του Γιώργου ή η αβάσταχτη ελαφρότητα του δημοψηφίσματος

ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ

Για τον Πρωθυπουργό το δημοψήφισμα ήταν ένα όπλο για να επαναβεβαιώσει την κυριαρχία του. Τελικώς, αυτοτραυματίστηκε ο ίδιος. «Από παλιά», εξηγεί παλιός Παπανδρεϊκός, «ο Γιώργος είχε διάφορες μανίες. Με τις γυναίκες στην πολιτική και στην κυβέρνηση: την πλήρωσε με τη Λούκα. Με τους φίλους και τους εξωκοινοβουλευτικούς σε χαρτοφυλάκια: την ξαναπλήρωσε με τον Δρούτσα και τον Πανάρετο. Και με τα δημοψηφίσματα: την πλήρωσε οριστικά με τη δανειακή σύμβαση». Το πολιτικό αφήγημα του δημοψηφίσματος περνάει από την Κρήτη, προσγειώνεται ανώμαλα στις Κάννες και τερματίζει στην Αθήνα.

Οι δύο εμμονές

«Το θέμα δεν είναι αν αλλά πώς και πότε θα πέσουμε». Το έλεγε κατ' ιδίαν υπουργός της κυβέρνησης που συνδέεται στενά με τον Γιώργο Παπανδρέου. Και το έλεγε ήδη από τα μέσα Σεπτεμβρίου.

Η εμμονή σε μια θεωρία συνωμοσίας - που συνδέει βουλευτές, οικονομικά συμφέροντα και αντίπαλες πολιτικές δυνάμεις - εξηγεί εν μέρει όσα ζήσαμε την περασμένη εβδομάδα. Τα ........
υπόλοιπα εξηγούνται από την εμμονή του σε εναλλακτικές πολιτικές λειτουργίες. Θιασώτης της συμμετοχικής δημοκρατίας, ο Παπανδρέου είχε πάντα μια ροπή να βλέπει αλλιώς τη λαϊκή κυριαρχία. Εκλογή του αρχηγού κόμματος από τη βάση αντί από συνέδριο. Δημοσκοπική διαβούλευση για την επιλογή υποψηφίων δημάρχων. Κι ένα διαχρονικό φλερτ με το δημοψήφισμα.

Ποιος θυμάται ότι αιτία της εκτράχυνσης της ήδη κακής σχέσης του Παπανδρέου με τον Κώστα Σημίτη ήταν η αντίδραση του δεύτερου στην επιμονή του πρώτου, ως αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης, σε ανάγκη δημοψηφίσματος για το Ευρωσύνταγμα; Αυτά το μακρινό καλοκαίρι του 2008.

Πίσω στο παρόν, το δημοψήφισμα είναι κάτι που συζητά το Μέγαρο Μαξίμου από την περασμένη άνοιξη. Η ιδέα κερδίζει έδαφος κι αρχίζει να αποκτά ορίζοντα υλοποίησης τον Ιούνιο του 2011, όταν το Σύνταγμα πλημμυρίζει από «Αγανακτισμένους». Κάπου εκεί αρχίζει να δρομολογείται ο σχετικός νόμος που ετοίμασε ο υπουργός Εσωτερικών Χάρης Καστανίδης. Είναι προφανές ότι το δημοψήφισμα νομοθετείται για να μπορεί να γίνει.

Οταν, τέλος Αυγούστου, ο νόμος Καστανίδη συζητείται από την κυβέρνηση, ο Νίκος Σηφουνάκης νομίζει ότι το δημοψήφισμα - όπως συμβαίνει σε ξένες χώρες - θα έχει περισσότερα ερωτήματα. Αρα ένα από αυτό θα μπορούσε να είναι ο χωρισμός Εκκλησίας-Κράτους. Του εξηγούν ότι δεν είναι αυτή η περίπτωση. Εξαρχής το δημοψήφισμα προορίζεται να αφορά την οικονομική πολιτική από το Μνημόνιο και μετά. Και μόνο. Μένει να εξειδικευθεί το ερώτημα, ώστε να μην υπάρχει πρόβλημα με το Σύνταγμα, και να μπορεί να εξασφαλισθεί το «ΝΑΙ». Το δημοψήφισμα συνιστά λοιπόν εναλλακτική λύση έναντι των εκλογών. Οπως λέει υπουργός που δεν είναι οπαδός του δημοψηφίσματος: «Θα κληθείς να πεις "ναι" ή "όχι" στο ευρώ που θα ερμηνευθεί ως "ναι" ή "όχι" στον Παπανδρέου...».

Φυσικά, σε όλα αυτά θα μπορούσε κανείς να προσθέσει την εμμονή της παραμονής στην εξουσία. Στα μέσα Οκτωβρίου, παράγων του κυβερνητικού συστήματος, όχι Παπανδρεϊκός, έλεγε ότι «ο Γιώργος δεν προτίθεται να πάρει καμία πρωτοβουλία που να θέτει σε κίνδυνο την παραμονή του στην εξουσία ως τον Οκτώβριο του 2013».

Στην Κρήτη

«Πάντα όταν ο Γιώργος έκανε λάθη, ήταν γιατί αισθανόταν πολύ δυνατός. Τότε ήταν που έπρεπε να τρέξουμε και να μαζέψουμε ριψοκίνδυνες ενέργειες...». Το λέει άνθρωπος του Παπανδρέου που δεν είναι πια δίπλα του. Πράγματι, η συμφωνία της 27ης Οκτωβρίου, αποτέλεσμα διαπραγμάτευσης ως τα ξημερώματα, είναι μια ιστορική συμφωνία για την Ελλάδα. Κόβει 100 δισ. από το χρέος και σπάει ένα ταμπού με το «κούρεμα» 50% της αξίας των ομολόγων.

Οταν όμως ο Πρωθυπουργός επιστρέφει στην Ελλάδα δεν συναντά θετική αντίδραση. Οπως λέει μέλος της κυβέρνησης, «η συμφωνία της 21ης Ιουλίου μας εξασφάλισε ένα τρίμηνο χάριτος στο εσωτερικό. Αντιθέτως, η συμφωνία της 27ης Οκτωβρίου δεν είχε καλή υποδοχή ούτε για τρεις ώρες». Οπως επιβεβαιώνουν δύο υπουργοί που είναι κοντά στον Πρωθυπουργό και ήξεραν - νωρίτερα από τους άλλους - για το δημοψήφισμα «ο Παπανδρέου είδε το πακέτο της 27ης Οκτωβρίου να έχει αρνητική υποδοχή από τραπεζικά και οικονομικά συμφέροντα και την πλειονότητα των ΜΜΕ και να εμφανίζεται ως απώλεια κυριαρχίας».

Κατά το «μακρύ Σαββατοκύριακο αργίας από τις 28 ώς τις 30 Οκτωβρίου», ουκ ολίγοι βουλευτές βγαίνουν και ζητούν «πολιτικές πρωτοβουλίες» από τον Πρωθυπουργό. «Ημασταν», λέει κορυφαίος υπουργός, «στον απόηχο της διαγραφής της Λούκας Κατσέλη, ενώ η Βάσω Παπανδρέου μας είχε πει στο πολυνομοσχέδιο ότι ήταν η τελευταία φορά που ψήφιζε».

Η εμμονή στη θεωρία συνωμοσίας ήρθε να εγγραφεί σε μια κακή ψυχολογική διάθεση. Σύμφωνα με πολλές πηγές, ο Πρωθυπουργός επισήμανε τα επεισόδια στις παρελάσεις της 28ης Οκτωβρίου. Ευαίσθητος σε θέματα νεολαίας, δεν ήταν το είδος του πολιτικού που θα αδιαφορούσε για τα μαύρα περιβραχιόνια και τις μούτζες στις μαθητικές παρελάσεις. Ενοχλήθηκε όμως και από τη ματαίωση της στρατιωτικής παρέλασης στη Θεσσαλονίκη, παρουσία του Κάρολου Παπούλια.

Στις 28 Οκτωβρίου ο Παπανδρέου δεν έχει φύγει ακόμη για την Κρήτη. Δεν χρειάζεται όμως να δει τα επεισόδια στην τηλεόραση. Διαδηλωτές, ΜΑΤ και συλλήψεις έχει κι έξω από το ξενοδοχείο στο Λασίθι, όπου συνεδριάζει το Σαββατοκύριακο η Σοσιαλιστική Διεθνής. Η κοινωνικοπολιτική ένταση προδιαγράφει μια Ελλάδα που γίνεται, κατά το μυθιστόρημα του Στρατή Τσίρκα, «ακυβέρνητη πολιτεία». Η αναστάτωση στην ΚΟ του ΠΑΣΟΚ και η κακή εικόνα στα ΜΜΕ δημιουργούν κλίμα άμεσης πτώσης της κυβέρνησης, που δέχεται τα πυρά της αντιπολίτευσης ενώ πάει να βγάλει τη χώρα από την κρίση. «Από αιρετοί με σταυρό, βρεθήκαμε αίροντες τον σταυρόν του μαρτυρίου», χαριτολογεί άλλος υπουργός.

Αποφασισμένος να αποφύγει τις εκλογές - όπου θεωρεί ότι οδηγείται - ο Παπανδρέου επιστρέφει από την Κρήτη με το δημοψήφισμα υπό μάλης. Είναι η ενεργοποίηση της πρώτης εμμονής. Το ξέρουν αυτοί που το ξέρουν. Ρέππας, Πετσάλνικος, Καστανίδης, οι στενοί συνεργάτες του πρωθυπουργικού επιτελείου και ο Ευάγγελος Βενιζέλος. Ο τελευταίος επιμένει ότι γνωρίζει για την πρόθεση, όχι για τον τόπο και τον χρόνο της αναγγελίας - δηλαδή τη συνεδρίαση της Κοινοβουλευτικής Ομάδας τη Δευτέρα το απόγευμα.

Υπουργός με γνώση του σκεπτικού του Πρωθυπουργού εξηγεί ότι ο Γιώργος είχε τρεις επιλογές: «Πρώτον, να πάει σε εκλογές. Είναι κάτι που θα τίναζε τη χώρα στον αέρα, καθώς σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις που είχαμε δεν θα υπήρχε αυτοδυναμία. Δεύτερον, να επιχειρήσει κίνηση εθνικής ενότητας για άλλη μια φορά - ξέροντας ότι δεν θα βρει ανταπόκριση από τον Σαμαρά. Τρίτον, να πάει σε δημοψήφισμα ώστε να ενεργοποιήσει τον κόσμο και έτσι να ξανασυνταχθούν νέες κοινωνικές συμμαχίες που να συμπαρασύρουν τα κόμματα και να ακυρώσουν τα συμφέροντα». Επελέγη η τρίτη λύση για «να μιλήσει ο λαός», σύμφωνα με φρασεολογία που παραπέμπει στον Ανδρέα. Οχι όμως με εκλογές, αλλά με δημοψήφισμα που, ως εναλλακτικό εργαλείο, μπορεί να γίνει και μπούμερανγκ. Ιδίως σε μια φάση που για όσα γίνονται στην Ελλάδα έχει γνώμη ακόμη κι ο πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας της Ταϊβάν - πόσω μάλλον η ευρωζώνη.

Σαν καμικάζι

Ο ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ είναι ο έλληνας πολιτικός με τις καλύτερες διασυνδέσεις στο εξωτερικό. Πώς έγινε κι έπεσε τόσο πολύ έξω με το δημοψήφισμα; Η αντίδραση Βρυξελλών, Παρισιού και Βερολίνου - αλλά και η κατακραυγή του διεθνούς Τύπου - αποκρυσταλλώθηκαν στο δείπνο της Τετάρτης στο G20 των Καννών. Ο Πρωθυπουργός γύρισε από εκεί τραυματισμένος - με αποτέλεσμα επιτάχυνση των εξελίξεων στο εσωτερικό.

Υπήρχε προσυνεννόηση του Γιώργου με τους ξένους για το δημοψήφισμα; Δύο υπουργοί - εξ αυτών που δεν γνώριζαν εκ των προτέρων για το δημοψήφισμα - επιμένουν πως όχι. Ο Πρωθυπουργός τους τηλεφώνησε τη Δευτέρα το βράδυ μετά την ΚΟ για να τους ενημερώσει. Τον βρήκαν ελαφρά ανήσυχο, καθώς οι πρώτες διεθνείς αντιδράσεις ήταν αρνητικές. Ούτε ο ένας ούτε ο άλλος κατάλαβαν από τα συμφραζόμενα ότι ο Παπανδρέου είχε εξασφαλίσει ευρωπαϊκή κάλυψη. Είναι η μισή αλήθεια.

Σύμφωνα με κορυφαίο κυβερνητικό στέλεχος, ο Πρωθυπουργός είχε προϊδεάσει σχετικά την Ανγκελα Μέρκελ στο ταξίδι του στο Βερολίνο. Δηλαδή προ καιρού και, πάντως, σε ανύποπτο χρόνο. Η γερμανίδα Καγκελάριος ήταν προσεκτική και όχι επιθετική στη συνάντηση των Καννών. Κυβερνητική πηγή το αποδίδει και στη γερμανική εθνική ψυχολογία. «Πιθανώς και λόγω του ρόλου της Γερμανίας στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν θέλει να εμφανιστεί ως αυτή που σπρώχνει μια άλλη χώρα στην καταστροφή». Την κουβέντα «τράβηξε» ο Νικολά Σαρκοζί.

Ο ρόλος των Γάλλων φαίνεται καθοριστικός. Η Αθήνα δεν αντιλαμβάνεται την εσωτερική πολιτική διάσταση. Ο Σαρκοζί παίζει ενεργό ρόλο στη συμφωνία της 27ης Οκτωβρίου. Κι αυτό για να σταματήσει η πίεση στις γαλλικές τράπεζες, αλλά και η φιλολογία για την απώλεια της πιστοληπτικής ικανότητας «ΑΑΑ» της Γαλλίας. Την επομένη, ο γάλλος Πρόεδρος, έπειτα από αποχή πολλών μηνών, ξαναβγαίνει στη γαλλική τηλεόραση όπου δίνει συνέντευξη, αναφερόμενος επί μακρόν στη συμφωνία ως προσωπικό του επίτευγμα. Είναι η απαρχή της προεδρικής καμπάνιας του 2012. Τον Σαρκοζί βλέπουν 12 εκατομμύρια Γάλλοι και η εμφάνισή του «γράφει» καλά. Για το Μέγαρο των Ηλυσίων το δημοψήφισμα θέτει υπό αίρεση τη συμφωνία της 27ης Οκτωβρίου και ξανανοίγει το ελληνικό πρόβλημα, με ορίζοντα τον Φεβρουάριο του 2012, όταν η προεκλογική εκστρατεία θα βρίσκεται στην κορύφωσή της. Με μια λέξη: εφιάλτης! Σε προσωπικό επίπεδο, ο Νικολά, που έχει δώσει μάχη για την Ελλάδα ήδη από τον Μάιο του 2010 κι έχει δεχθεί αναρίθμητες φορές τον Παπανδρέου στο Μέγαρο των Ηλυσίων, αισθάνεται προδομένος, μαθαίνοντας για το δημοψήφισμα από την τηλεόραση.

Το Παρίσι αντιδρά πρώτο με διαρροές στην ηλεκτρονική έκδοση της εφημερίδας «Le Monde». Την Τρίτη ο Σαρκοζί εμφανίζεται ανήσυχος και δυσαρεστημένος με το δημοψήφισμα. Καλεί τον Παπανδρέου στις Κάννες για να αποκαταστήσει την εικόνα του ως ρυθμιστή των εξελίξεων στην Ευρώπη. Την Τετάρτη το πρωί, δώδεκα ώρες πριν πάει ο Παπανδρέου στις Κάννες, η γαλλική Προεδρία διαρρέει πάλι στον «Monde» το περιεχόμενο της συμφωνίας που θα γίνει το βράδυ. Το δημοψήφισμα θα είναι για την παραμονή της Ελλάδας στο ευρώ - όχι για τη δανειακή σύμβαση, την οποία η ελληνική κυβέρνηση θα εφαρμόσει, τηρώντας τις δεσμεύσεις της. Και θα γίνει αρχές Δεκεμβρίου. Η Αθήνα παίρνει το μήνυμα και κάνει αντίστοιχη διαρροή εκ των προτέρων. Αυτό όμως δεν προφυλάσσει τον έλληνα Πρωθυπουργό από έναν συμβολισμό ταπείνωσης. Φθάνοντας στο Μέγαρο όπου γίνεται το G20, o Παπανδρέου βρίσκει να τον περιμένει μόνο ο υπεύθυνος πρωτοκόλλου της γαλλικής Προεδρίας.

Επιστρέφοντας στην Αθήνα, το δημοψήφισμα εγκαταλείπεται με δήλωση του Ευάγγελου Βενιζέλου. Αν και αυτή έδωσε αρχικά την εντύπωση της διαφοροποίησης, φαίνεται να αντανακλά συζήτηση μεταξύ των δύο ανδρών που έγινε στο αεροπλάνο. Οι άνθρωποι του Πρωθυπουργού επιμένουν ότι «με το δημοψήφισμα ο Γιώργος απελευθέρωσε μεγάλη διεθνή πίεση που ανάγκασε τον Σαμαρά να δηλώσει ότι θα ψηφίσει τη δανειακή σύμβαση. Είναι το πρώτο συναινετικό κεκτημένο για τη χώρα». Η ερμηνεία δίνεται εκ των υστέρων. Και εμφανίζει τον Παπανδρέου ως άνθρωπο που θυσίασε το προσωπικό του κεφάλαιο στο εξωτερικό, προκειμένου να εκβιάσει τη συναίνεση το εσωτερικό. Δηλαδή ως βομβιστή αυτοκτονίας.