γράφει ο Κων/νος Σπ. Δρακάτος
"Επισημαίνω προς τους λειτουργούς της Ιστορίας, ότι χρειάζονται ικανότητα να διακρίνουν “ τίνα δει επί την γραφίδα παραλαβείν και τίνα παραλείπειν” από τα συστατικά της ιστορικής πραγματικότητας, ώστε να μη προβάλλουν τα επουσιώδη και μάλιστα κατά προτίμηση τις όποιες τυχόν ηθικές ασχημίες, αλλά να παρουσιάζουν τα ουσιώδη προπάντων..."
Χρειάστηκαν 16 ώρες τηλεοπτικού χρόνου - 8 τα επεισόδια και 8 ώρες “ενισχυτική διδασκαλία”, υπό τύπον συζήτησης ειδικών - για να μάθουμε ότι “είμαστε ολίγον Κολοκοτρώνης, είμαστε ολίγον Μαυροκορδάτος, είμαστε ολίγον Νέγρης, είμαστε ολίγον Φιλική Εταιρεία, είμαστε όλα αυτά. Όλα αυτά είναι μέσα μας” (Βερέμης) και ότι: “είμαστε όλα αυτά, αλλά είμαστε και αυτό που θα θέλαμε να είμαστε” (Ράμφος)!Δεν μας φτάνουν, δηλαδή, “όλα αυτά”, αλλά “είμαστε και αυτό που θα θέλαμε να είμαστε”. Ένταξη, αλλά τι, τέλος πάντων είμαστε;
Αυτό όμως που είναι Η αποκάλυψη των ιστορικών της σειράς και άξιος ο κόπος τους, είναι ότι, επιτέλους μάθαμε, ότι........ “Τα πρώτα 150 χρόνια της Pax Otomanica φέρνουν δραματικές αλλαγές σε όλη την Ελλάδα. Μεταμορφώνουν την Ελληνική επικράτεια. Τα χρόνια των Φράγκων οι Έλληνες έτρωγαν σαν του δυτικούς. Οι τρόποι και τα σκεύη τους δεν διαφέρουν πολύ από εκείνα των υπολοίπων Ευρωπαίων. 200 χρόνια αργότερα οι περισσότεροι Έλληνες έχουν υιοθετήσει τα Οθωμανικά ήθη. Καρέκλες και τραπέζια έχουν αντικατασταθεί από χαμηλά έπιπλα. Μαχαιροπίρουνα δεν υπάρχουν ποια. Αντί για πιάτα τώρα μοιράζονται το φαΐ σε μεγάλους δίσκους”. Ε' δεν είναι και λίγο πράγμα να μαθαίνεις να κάθεσαι στο πάτωμα και να τρως με τα χέρια!
Κατά την τελευταία, συμπερασματική, ας την πούμε έτσι, συζήτηση, ρωτάει ο δημοσιογράφος συντονιστής τον κ. Βερέμη, κύριο η εκ των κυρίων, δεν γνωρίζω, συντελεστών του έργου: "Κύριε Βερέμη, είπαν κάποιοι ότι είναι ύποπτο, πως αυτή την χρονική στιγμή που περνάμε τα δύσκολα, ως κοινωνία, να μπει μια τέτοια σειρά η οποία, πιθανώς, να θέλει να αναθεωρήσει την ιστορία, να την αποδομήσει, αυτή που τέλος πάντων, έχουμε μάθει εν πάση περιπτώση. Από την άλλη όμως, ένα άλλο σκέλος της κοινωνίας είπε: όχι τώρα βοηθάει να έχουμε αυτογνωσία για να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε παρακάτω. Και ότι είναι σωστά που γυρίζουμε πίσω, να διαβάσουμε πάλι το παρελθόν μας".
Από την απάντηση του κ.Βερέμη επιλέγω την παράγραφο η οποία, κατά την γνώμη μου, έχει την ιδιαίτερη σημασία, είπε: "Οι κρίσεις οδηγούν στην επιστροφή της ιστορίας. Στην αυτογνωσία που προσφέρει αυτή η επιστροφή και οδηγεί επίσης στο να παραγραφούν οι αναχρονισμοί, γιατί ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι θεωρεί ότι αυτό που γνωρίζει σήμερα, συνέβαινε πάντα. Προβάλει δηλαδή το παρελθόν μου στη σημερινή και έτσι το παρελθόν και το παρόν είναι το ίδιο, ότι δεν αλλάζει ποτέ. Λοιπόν αυτό πιστεύω, ότι βοηθάει πάρα πολύ στην αυτογνωσία μας την οποία χρειαζόμαστε για να καταλάβουμε ποιοι είμαστε ώστε να φιάξουμε το μέλλον μας, να μην προκύψει ερήμην ημών".
Πρώτα, πρώτα και πριν ασχοληθούμε με την εθνική μας αυτογνωσία, θα πρέπει να αποκτήσουμε προσωπική αυτογνωσία, ώστε να οι αναφορές μας να είναι σωστά στοχευμενες. Τι θέλει να πει αυτός ο συλλογισμός; Έχουμε, μήπως, πρόβλημα εξ' αιτίας, πολυεθνικής σύνθεσης του πληθυσμού μας και δεν το ξέραμε; Έχει, μήπως, σχέση η μεγάλη οικονομική κρίση που διερχόμαστε τώρα με προβλήματα εθνικής ταυτότητας*, ώστε να έχουμε ανάγκη να “διαβάσουμε πάλι το παρελθόν μας” για “να έχουμε ("να έχουμε" όχι να αποκτήσουμε) αυτογνωσία”; Βεβαίως όχι και ισχυρή απόδειξη αυτού είναι ότι τα κόμματα, ως έγκυροι εκφραστές της λαϊκής κοινής γνώμης, όταν αλληλοκατηγορούνται αναφέρονται σε οτιδήποτε άλλο εκτός από κάποια φυλετική διαφορετικότητα ή εθνική προέλευση των μελών των αντιπάλων τους. Είναι όμως “ξεκάρφωτη” η αναφορά στην έννοια “αυτογνωσία”; Όχι βέβαια και θα το δούμε παρακάτω.
Αυτά ως γενική παρατήρηση. Επί της ουσίας, τώρα, τι νόημα άραγε μπορεί να έχει μια άλλη πρόταση του συντονιστή δημοσιογράφου που λέει:: "...είπαν κάποιοι ότι είναι ύποπτο, πως αυτή την χρονική στιγμή που περνάμε τα δύσκολα, ως κοινωνία, να μπει μια τέτοια σειρά η οποία, πιθανώς, να θέλει να αναθεωρήσει την ιστορία, να την αποδομήσει, αυτή που τέλος πάντων, έχουμε μάθει εν πάση περιπτώση";
Ποιοι "κάποιοι" και γιατί μπορεί να είπαν κάτι τέτοιο; Μπορεί να αναθεωρηθεί ή να αποδομηθεί η ιστορία με το να λες π.χ. ότι ο “... τριανταπεντάχρονος Βύρων είναι ήδη διάσημος στην δύση και...για την πολυτάραχη ερωτική του ζωή”; Ότι ο Κολοκοτρώνης “Μαζεύει για λογαριασμό του τα πλούτη που φυλάσσονταν εκεί (Τριπολιτσά)...για να πολλαπλασιάσει την στρατιωτική του ισχή”; Ότι οι της Φιλικής Εταιρίας ήταν “...μια κατηγορία εμπόρων όχι πρώτης γραμμής...λιγότερο επιτυχόντες επαγγελματικά” ; Ότι ο Καραϊσκάκης ήταν πρωτοπαλίκαρο του Αλή Πασά; Ότι η τελετή στην Αγία Λαύρα είναι “...προϊόν καθαρής επινόησης”, που απαγγέλλει με στόμφο ο αφηγητής;
Το πνεύμα της κουτοπονηριάς που διαπερνά όλη αυτή την "νέα ανάγνωση" της ιστορίας, έτσι όπως προβλήθηκε, μέσα από τα 8 επεισόδια και τις ακολουθήσασες 8 συζητήσεις, είναι εμφανές και πράγματι ύποπτο όχι όμως με πρόθεση την αναθεώρηση ή την αποδόμηση της ιστορίας, γιατί, όπως κι' αν “διαβάσεις” την ιστορία του 1821, το γεγονός ότι η επανάσταση έγινε, ότι ήταν εθνικοαπελευθερωτική και ότι σ' αυτήν αγωνίστηκαν ΄Ελληνες, με αυταπάρνηση, δεν αμφισβητήθηκε ποτέ και από κανένα. Τότε; Είναι έτσι απλά “ξεκάρφωτη” η αναφορά στις έννοιες “αναθεώρηση” και “αποδόμηση”; Όχι βέβαια. Είναι ένα καλό αλλά παλιό, επικοινωνιακό κόλπο, με σκοπό να απαλλάξει το πόνημα από τέτοιες “βαριές” εντυπώσεις, από την μια μεριά και από την άλλη να ενισχύσει τον βασικό στόχο που είναι η “αυτογνωσία” όπως την εννοεί όμως και θέλει να προωθήσει ο ποιητής, δηλαδή “ολίγον Κολοκοτρώνης, ολίγον...και ολίγον...” και τίποτα παραπάνω. Ούτε ίσως Έλληνες, μιας και δεν αναφέρεται πουθενά τέτοια σχέση, τουναντίον, ομιλούν για γέννηση ενός έθνους και όχι αναγέννηση. Τέτοιες κουτοπονηριές, αλλά ερωτώ: μπορεί να σκλαβωθεί ένας λαός που δεν προϋπήρχε; Διότι, για να γεννηθεί ένας λαός ή ένα έθνος και όχι να αναγεννηθεί, σημαίνει ότι δεν προϋπήρχε (για να μην παίζουμε και με τις λέξεις).
Θέλουν να φαίνεται, σαν η ιστορία μας να αρχίζει το 1453 με την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως και την κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Το αφήνουν να υπονοηθεί από την αρχή-αρχή του πρώτου κιόλας επεισοδίου όταν ο αφηγητής διερωτάται δήθεν αφελώς “...πως γίνεται ένας λαός σκλαβωμένος για 4 αιώνες να επαναστατήσει μέσα σε μερικούς μήνες”; Η έκφραση “ένας λαός”, έτσι απλώς και αορίστως, μπορεί να σημαίνει και ένα σύνολο ανθρώπων κατοικούντων σε μια περιοχή, όπως π.χ. Τούρκοι μαζί με Αλβανούς, Σλάβους ή άλλους αγνώστου εθνότητας, ας τους πούμε Έλληνες, ή απομεινάρια των “...χριστιανών γαιοκτημόνων των προηγούμενων αιώνων. Οι παλιές αριστοκρατίες των Ενετών, Σλάβων, Καταλανών και Γάλλων...”, όπως λέει, επίσης, ο αφηγητής σε ένα επεισόδιο της σειράς. Υπό αυτές τις συνθήκες ακούγεται λογική η απορία, “πως γίνεται....μέσα σε μερικούς μήνες”, δηλαδή, ένα συνοθύλευμα ανθρώπων, να συνεννοηθούν, να ενταχθούν σε μία εθνότητα (ανύπαρκτη αφού για την “...γέννηση ενός έθνους”, μιλάνε) την Ελληνική, ή έστω υπαρκτή μεν αλλά προ εκατοντάδων ετών, χαμένη πλέον, κατά τον Αυστριακό περιηγητή και ιστορικό J. P.Fallmerayer (1770-1861) και να επαναστατήσουν; Αυτό τελικά θέλουν να μας πούνε; Αυτό εννοούν με την λέξη “αυτογνωσία”;
Ότι δηλαδή, γενάρχες μας είναι ο Κολοκοτρώνης και διάφοροι άλλοι που και αυτοί όμως μπορεί να είναι και...ολίγον ΤουρκΑλβανοΣλάβοι, κλεφταρματολοί και λαφυραγωγοί, ή Φραγκολεβαντίνοι, αλλά όχι πατριώτες με ελληνική συνείδηση;
Ο ιστορικός κ. Β. Παναγιωτόπουλος, σε ένα σημείο της παρέμβασής του και αναφερόμενος στις διάφορες συζητήσεις που γίνονται γύρο από την, κατά Βερέμη, ιστορία του 1821, εξέφρασε την ανησυχία του λέγοντας: “Υπάρχει ένας μεγαλύτερος κίνδυνος όμως τον οποίο δεν θέλω να αποσιωπήσω, είναι ο κίνδυνος του λαϊκισμού, κλπ” (ολόκληρο το μέρος αυτό της παρέμβασης του κ. Παναγιωτόπουλου, μπορεί, όποιος θέλει να το διαβάσει, για να σχηματίσει, ενδεχομένως δική του γνώμη, κάνοντας <copy, paste> στον browser, την διεύθυνση που παραθέτω ως υστερόγραφο1). Ο κ.Βερέμης, υποθέσας προφανώς ότι αναφέρεται στο έργο του (η μύγα) του απάντησε λέγοντας: “Έχει δίκιο ο κ. Παναγιωτόπουλος όταν λέει ότι υπάρχει ο κίνδυνος του λαϊκισμού, αλλά κακά τα ψέματα Βασίλη. Ασχολούμαστε μ'ένα θέμα που βρίσκεται στο θυμικό μας και στο θυμικό του κοινού. Πως θα περάσει από τις συμπληγάδες του θυμικού για να του δόσεις και κάποια άλλη αντίληψη της ιστορίας; Δεν είναι εύκολο. Αν του πεις έτσι ξερά ότι δεν είναι έτσι τα πράγματα, είναι αλλιώς θα αντιδράσει. Είναι φανερό. Αν συμπλεύσεις λίγο με το θυμικό, αυτός είναι ο λαϊκισμός μας, στο βαθμό που υπήρξε. Εγώ νομίζω ότι δεν υπήρξε”. Καταλάβατε τώρα γιατί έγινε η αναφορά στις λέξεις “αναδόμηση”, “αποδόμηση” και “αυτογνωσία” και γιατί όλα αυτά τα χαρακτήρισα κουτοπονηριές;
Ας έρθουμε τώρα στην λέξη κλειδί όλης αυτής της “ιστορίας”, που είναι η λέξη αυτογνωσία και γιατί “αυτή την χρονική στιγμή που περνάμε τα δύσκολα, ως κοινωνία” μας “βοηθάει να έχουμε (έστω) αυτογνωσία για να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε παρακάτω”. Ομολογώ ότι προσπάθησα να καταλάβω, την σχέση της μεγάλης οικονομικής κρίσης που αντιμετωπίζουμε σήμερα, με την “νέα ανάγνωση” της ιστορίας του '21 και την “αυτογνωσία” μας, αλλά δεν τα κατάφερα. Σ' αυτό δεν με βοήθησε και μάλλον με ζάλισε περισσότερο η απάντηση του κ. Βερέμη, που παραθέτω ποιο πάνω και ιδιαιτέρως η φράση που λέει : “Λοιπόν αυτό πιστεύω, ότι βοηθάει πάρα πολύ στην αυτογνωσία μας την οποία χρειαζόμαστε για να καταλάβουμε ποιοι είμαστε ώστε να φιάξουμε το μέλλον μας, να μην προκύψει ερήμην ημών". Και το ποιοι είμαστε, δεν μπόρεσα να το βγάλω μέσα από τα επεισόδια και τις συζητήσεις που παρακολούθησα με πολύ μεγάλη προσοχή. Μου το είπε όμως ο κ. Βερέμης στο τέλος. Και διερωτώμαι: Άξιζε να διαθέσουμε τόσες ώρες από την ζωή μας για να μάθουμε ότι είμαστε ολίγον Κολοκοτρώνης, ολίγον Μαυροκορδάτος, ολίγον Νέγρης, ολίγον Φιλική Εταιρεία και ακόμα ότι είμαστε και αυτό που θα θέλαμε να είμαστε; Ή ότι η τελετή στην Αγία Λαύρα ήταν “προϊόν καθαρής επινόησης”;
Τέλος, θέλω να πω και λίγα λόγια για τους σεναριογράφους της σειράς. Δεν έκαναν καλή δουλειά. Τους παρέσυρε, ίσως, το πνεύμα του κ. Βερέμη “Αν του πεις έτσι ξερά ότι δεν είναι έτσι τα πράγματα, είναι αλλιώς θα αντιδράσει. Είναι φανερό. Αν συμπλεύσεις λίγο με το θυμικό, αυτός είναι ο λαϊκισμός μας, στο βαθμό που υπήρξε” . Συμπλέοντες κι' αυτοί, έκαναν κουτοπόνηρα λάθη όπως π.χ. στο σημείο που γράφουν ότι: “Οι Οθωμανοί κάνουν σημαντικά έργα. Κατασκευάζουν αγορές, σπίτια, λουτρά, τζαμιά, σχολεία, νοσοκομεία, γέφυρες, υδραγωγεία και δρόμους”. Δεν λένε που και για ποιους τα έκαναν όλα αυτά, προφανώς για να μείνει η εντύπωση ότι τα έκαναν στην Ελλάδα και για τους Έλληνες, αλλά η λέξη “τζαμιά” τους τα χαλάει. Άκου σχολεία και νοσοκομεία στην Ελλάδα, με δασκάλους, Έλληνες φαντάζομαι, διορισμένους από την Οθωμανική διοίκηση, το 1500!! Αλλού λέει ο αφηγητής: “Τα χρόνια των Φράγκων οι Έλληνες έτρωγαν (γραμ. χρόνος αόριστος) σαν τους δυτικούς. Οι τρόποι και τα σκεύη τους δεν διαφέρουν (γραμ. χρόνος ενεστώς) πολύ από εκείνα τον υπολοίπων Ευρωπαίων”.Απροσεξία, ή όλα... μέσα;
Και το “κουφό”, όταν λένε ότι: “”Η άφιξη των Οθωμανών ωφελεί τους Έλληνες. Φέρνει τέλος στην εκμετάλλευση από τους χριστιανούς γαιοκτήμονες των προηγούμενων αιώνων. Οι παλιές αριστοκρατίες των Ενετών, Σλάβων, Καταλανών και Γάλλων καταργούνται. Σύμφωνα με το νέο καθεστός όλες οι καλιεργήσιμες εκτάσεις ανήκουν στον Σουλτάνο. Έτσι οι Έλληνες δεν έχασαν την ατομική τους ιδιοκτησία υπό Οθωμανική κυριαρχία” (έλεος). “Και έτσι βλέπουμε ότι αυτή η περίοδος του 15ου και 16ου αιώνα, ήταν γενικότερα περίοδος ευημερίας μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Και πάλι έλεος. Όλα και ιδιαιτέρως η σπέκουλα πρέπει να έχουν τα όριά τους.
Κατά τον κ.Βερέμη "οι κρίσεις οδηγούν στην επιστροφή της ιστορίας”. Εντάξει, αλλά πως; Μήπως ως καταναλωτικό προϊόν που θα ενισχύσει το εισόδημα ορισμένων, ιδιαίτερα σε περίοδο οικονομικής κρίσης;
*ταυτότητα, όπως έχουμε μάθει εμείς να την εννοούμε, γιατί ο κ. Ράμφος έχει, μάλλον, μια διαφορετική ερμηνεία του όρου, όταν λέει: “Η ταυτότητα είναι υπόθεση η οποία διαμορφώνεται συνεχώς. Την ίδια ώρα που υπάρχει”, (ολόκληρο το μέρος αυτό της παρέμβασης του κ.Ράμφου, μπορεί, όποιος θέλει να το διαβάσει, για να σχηματίσει, ενδεχομένως δική του γνώμη, κάνοντας <copy, paste> στον browser, την διεύθυνση που παραθέτω ως υστερόγραφο2).