Η στρατιωτική επιχείρηση της «συμμαχίας των προθύμων» στη Λιβύη ξαναφέρνει με δραματικό τρόπο στην επικαιρότητα το μείζον ερώτημα: Νομιμοποιείται και υπό ποίες συνθήκες η διεθνής κοινότητα (ο όρος χρησιμοποιείται καταχρηστικά) να επεμβαίνει στο εσωτερικό μιας χώρας;
Υπάρχει η θεωρία του «ένοπλου ανθρωπισμού», η οποία υποστηρίζει ότι «απλώς και μόνο η αλλαγή του καθεστώτος δεν μπορεί να αποτελέσει δικαιολογημένη αιτία πολέμου». Ομως, «η επίθεση και η σφαγή αποτελούν νόμιμες αιτίες πολέμου και οφείλουμε να αντιδρούμε έγκαιρα και σθεναρά» (Μ. Γουόλτσερ, «Δίκαιοι και άδικοι πόλεμοι», εκδ. «Ιολκός»).
Στον αντίποδα κινείται η αντίληψη ότι τέτοιου τύπου εμπλοκές είναι ιμπεριαλιστικού χαρακτήρα, ότι τα πραγματικά κίνητρα των επιτιθέμενων κρύβονται πίσω από ρητορικά σχήματα περί προστασίας των πολιτών και συνεπώς από θέση αρχής οι προοδευτικοί άνθρωποι πρέπει να αντιστέκονται σ' αυτές τις πρακτικές. Ποια είναι η λύση; Σύμφωνα με την ανακοίνωση που εξέδωσαν 43 κομμουνιστικά και εργατικά κόμματα απ' όλο τον κόσμο για την υπόθεση της Λιβύης, «ο λαός της Λιβύης πρέπει να καθορίσει ο ίδιος το μέλλον του, χωρίς ξένες ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις» («Ριζοσπάστης», 22-3-2011).
Πρόκειται για δύο απόλυτες θέσεις και όπως όλες οι απόλυτες θέσεις, έχουν αδύνατα σημεία. Για παράδειγμα, αν δεχθούμε ότι η......
δολοφονική δράση ενός τυραννικού καθεστώτος και οι μαζικές σφαγές πολιτών είναι νόμιμες αιτίες για μια επέμβαση της διεθνούς κοινότητας, προκύπτει το ερώτημα γιατί αυτή η στάση δεν υιοθετήθηκε και σε άλλες περιπτώσεις όπου συνέτρεχαν οι συγκεκριμένοι λόγοι (Ρουάντα) ή γιατί δεν τιμωρούνται τα κράτη που συστηματικά ασκούν τρομοκρατική πολιτική (π.χ. Ισραήλ) και έχουν καταδικαστεί γι' αυτό με ψηφίσματα του ΟΗΕ; Η επιλεκτική ευαισθησία των ισχυρών του κόσμου ενισχύει τις απόψεις εκείνων που υποστηρίζουν ότι το κινούν αίτιο δεν είναι η διάσωση των πληθυσμών από τα σατανικά καθεστώτα, αλλά η εξασφάλιση των οικονομικών και γεωπολιτικών συμφερόντων της ιμπεριαλιστικής Δύσης.
Από την άλλη πλευρά, το επιχείρημα ότι οι λαοί πρέπει να αποφασίζουν μόνοι τους για το μέλλον τους είναι σωστό, ωστόσο όταν απέναντι στους λαούς που διαμαρτύρονται, διεκδικώντας ελευθερία και δημοκρατία, είναι δεσποτικά συστήματα με μεγάλη δύναμη πυρός που δεν έχουν κανέναν ενδοιασμό να την χρησιμοποιήσουν κατά των πολιτών τους, είναι σφόδρα πιθανόν να έχουμε εκατόμβη θυμάτων, με τελική κατάληξη τη συντριβή της εξέγερσης και την εδραίωση των στυγνών δικτατοριών.
Τελικώς πότε δικαιολογείται η χρήση στρατιωτικής βίας από την πλευρά μιας διεθνούς συλλογικότητας; Ο καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης Τίμοθι Γκάρτον Ας αναφέρει ότι πριν από μια δεκαετία μια ανεξάρτητη διεθνής επιτροπή κατέληξε σε έξι κριτήρια («Το Βήμα», 6-3-2011). Ισχύουν αυτά στην περίπτωση της Λιβύης;
[1] «Νομιμοποίηση της εντολής»: υπάρχει η απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας και η έκκληση για βοήθεια από τη μεριά των εξεγερμένων. [2] «Δίκαιη αιτία»: η τυφλή βία του καθεστώτος κατά των αμάχων και η δήλωση του Καντάφι ότι δεν θα δείξει κανένα έλεος ενίσχυσαν τις γραμμές των οπαδών της επέμβασης. [3] «Σωστές προθέσεις»: η αμφισβήτηση είναι διάχυτη και με πειστικά επιχειρήματα. [4] «Τελευταία επιλογή»: αρκετοί πιστεύουν ότι δεν εξαντλήθηκαν όλα τα βήματα για να συνετιστεί το καθεστώς πριν φτάσουμε στους βομβαρδισμούς. [5] «Αναλογικά μέσα»: μέχρι τώρα πλήττονται εξ αποστάσεως στρατιωτικοί στόχοι. [6] «Πιθανότητες επιτυχίας»: οι συσχετισμοί δύναμης δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολιών για το ποια θα είναι σε πρώτη φάση η έκβαση της αναμέτρησης, αλλά η σύγχυση που επικρατεί στο εσωτερικό της «συμμαχίας των προθύμων» σ' ό,τι αφορά τις στρατηγικές επιδιώξεις, δεν επιτρέπει να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα για το πού θα οδηγηθούν τα πράγματα. Αλλωστε, όπως παραδέχεται ο Βρετανός επιστήμονας, «η πικρή εμπειρία από το Κοσσυφοπέδιο μέχρι το Αφγανιστάν μας έχει διδάξει ότι οι λογικές πιθανότητες επιτυχίας είναι το πιο δύσκολο κριτήριο».
Η άσκηση πίεσης σε όλα τα επίπεδα, ώστε να εξαναγκαστεί ένα τυραννικό καθεστώς να σταματήσει να εξοντώνει μαζικά όσους θεωρεί αντιπάλους του, είναι ασφαλώς προτιμότερη από την ένοπλη επέμβαση. Υπό την προϋπόθεση φυσικά ότι αυτό το καθεστώς θέλει να συμμορφωθεί και δεν χρησιμοποιεί την ισχύ του για να εξαφανίσει κάθε εστία αντίδρασης. Ο Ν. Τσόμσκι, διεθνούς κύρους προσωπικότητα, τον οποίο ουδείς μπορεί να κατηγορήσει για απολογητή των συμφερόντων των μεγάλων δυνάμεων, ήταν απαισιόδοξος: «Η Λιβύη μπορεί να αποδειχθεί μοναδική στο φόρο αίματος που θα πληρώσει». Ελεγε λοιπόν πριν από τους βομβαρδισμούς: «Για την Ευρώπη, ιδιαίτερα, αλλά επίσης και για τις ΗΠΑ, πρέπει να είναι προτεραιότητα η αποτροπή της επικείμενης τραγωδίας στη Λιβύη» («Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία», 27-2-2011).
Τάσος Παππάς