Η αναφορά για το κράτος αποτελεί τμήμα μελέτης της επιστημονικής επιτροπής «Κράτος – Κόμματα – Θεσμοί» με θέμα «Γενική αξιολόγηση της λειτουργίας και των δομικών προβλημάτων του ελληνικού πολιτικού συστήματος» και ανακοινώθηκε σε ημερίδα που οργάνωσε το Ινστιτούτο Στρατηγικών και Αναπτυξιακών Μελετών (ΙΣΤΑΜΕ).
Η παράδοση του κράτους στην Ελλάδα (ιδίως από την εποχή του διχασμού και ύστερα, αλλά με ιδιαίτερη έμφαση την περίοδο του Μεταξά και την περίοδο του παρατεταμένου εμφυλίου 1944-1974) είναι ότι δεν διοικεί με όρους ισονομίας, ούτε με τον ελάχιστο απαιτούμενο ορθολογισμό. Η αναξιοπιστία που προκαλεί στους πολίτες η απουσία ισονομίας στη διοίκηση και η αναποτελεσματικότητά της, έχει επιδεινωθεί από το ακόλουθο γεγονός: το κράτος αδυνατεί να ανταποκριθεί ως διαχειριστής των καινούργιων ιστορικά δυνατοτήτων και απαιτήσεων που δημιούργησαν αφενός τμήματα της ελληνικής κοινωνίας και αφετέρου η ένταξή μας στην Ε.Ε. Έτσι βρίσκεται πάντοτε σε μεγάλη υστέρηση από τις ..........
δημιουργικότερες και παραγωγικότητες κοινωνικές ομάδες, ρίχνοντας τη σύγκρουση μεταξύ του παλαιού και του καινούργιου την ισχύ του υπέρ του πρώτου.
Ο εξωτερικός παράγοντας
Η αναποτελεσματικότητα του ελληνικού κράτους προκύπτει από τον αυταρχικό και ιδεολογικό κυρίως ρόλο που ανέλαβε για λογαριασμό της δεξιάς και του εξωτερικού παράγοντα ιδίως κατά τη διάρκεια του παρατεταμένου εμφυλίου. Η αναμφίβολα επωφελής βοήθεια του εξωτερικού παράγοντα στη δημιουργία κρατικών επιχειρήσεων και προγραμμάτων στρατηγικής σημασίας για την ανάπτυξη της ελληνικής κοινωνίας, συνοδεύτηκε από τον έλεγχο των ανώτατων επιτελικών κέντρων σχεδιασμού του κράτους. Ο εξωτερικός παράγοντας ανέθεσε αυτόν τον ρόλο σε δικά του κέντρα σχεδιασμού τα οποία προγραμμάτιζαν σύμφωνα με τις σχετικές με την Ελλάδα πτυχές της γεωπολιτικής του στρατηγικής στο πλαίσιο του ψυχρού πολέμου.
Πολιτικά κόμματα μεταπολίτευση
Μετά την μεταπολίτευση τα πολιτικά κόμματα εξουσίας, αλλά και τα υπόλοιπα, δεν επεδίωξαν τον εκσυγχρονισμό του ελληνικού κράτους. Ο διάχυτος αντιαμερικανισμός αλλά και η πολύ επιλεκτική αποχουντοποίηση, οδήγησαν εμπράκτως και σε ότι αφορά το κράτος, στην κομματικοποίησή του. Η αναβάθμιση του κράτους σε κέντρο σχεδιασμού και αποτελεσματικής διαχείρισης με την αναδιοργάνωση και τη συγκρότηση σταθερών επιτελικών θεσμών, παρακάμφθηκε προς όφελος του ελέγχου του από τα πανίσχυρα, τότε, πολιτικά κόμματα. Η ικανοποίηση της καταφανούς ανάγκης επιτελικού κρατικού σχεδιασμού, υποκαταστάθηκε από την εναλλασσόμενη μετακίνηση κομματικών στελεχών σε επιτελικές κρατικές θέσεις. Επακόλουθο: η υποκατάσταση του σχεδιασμού από την ικανοποίηση των κομματικών πελατών, πρακτική η οποία άλλωστε διαθέτει παράδοση και είναι συνεπώς κοινωνικά ισχυρή.
Κεντρική δημόσια διοίκηση
Σε ότι αφορά ειδικώς την κεντρική δημόσια διοίκηση και το προσωπικό της, δηλαδή τους δημοσίους υπαλλήλους, παρότι είναι κρίσιμη για την εφαρμογή των πολιτικών αποφάσεων, αποτελεί το πλέον προβληματικό τμήμα του ελληνικού κράτους: Με προσωπικό που συχνά έχει επιλεγεί μεταξύ των λιγότερο ικανών και με κριτήρια απολύτως αναξιοκρατικά, με απηρχαιωμένες ειδικότητες, με υποβάθμιση των στελεχών σε βαθμό ανυπαρξίας, με πρωτόγονη οργάνωση και εξισωτικό μισθολόγιο, η δημόσια διοίκηση συχνά αδυνατεί να διαχειριστεί ακόμη και απλούστατα θέματα. Η εξαιρετική αδύνατη κοινωνική θέση των υπαλλήλων της κεντρικής δημόσιας διοίκησης τους καθιστά απολύτως ευεπίφορους ακόμη και στις ασήμαντης αξίας προσφορές ιδιωτών. Προσφορές μεγάλες, αλλά και άπειρες μικρές, καθιστούν τη δημόσια διοίκηση τον κατεξοχήν τομέα του κράτους όπου καταλύεται η διάκριση μεταξύ του δημοσίου συμφέροντος και των ιδιωτικών.
Δημόσιος τομέας
Η εμφάνιση του Δημόσιου Τομέα στην Ελλάδα χρονολογείται από τις αρχές του αιώνα. Ωστόσο, η απότομη διόγκωση του μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, (εκτός από τις διαπλοκές με την πρωθυπουργική εξουσία, εκτός από το γεγονός ότι αποτελούν χώρο δυνητικά ανεξέλεγκτο επειδή οι επικεφαλής μονοπωλίων ΔΕΚΟ λειτουργούν ως άτυπο λόμπι οικονομικής και μέσω των συνδικάτων, κοινωνικής ισχύος) έχει δημιουργήσει μια κρίσιμη ανισορροπία μεταξύ του κράτους και του δημόσιου τομέα. Δηλαδή το κέντρο βάρους του κράτους δεν αποτελούν οι εθνικά και κοινωνικά νευραλγικοί του τομείς (η εθνική άμυνα, η ασφάλεια του κράτους, η κεντρική διοίκηση, το δικαστικό σύστημα, το εκπαιδευτικό και το σύστημα υγείας) αλλά οι πάσης φύσεως ΔΕΚΟ που απορροφούν σημαντικό μερίδιο της κρατικής χρηματοδότησης και ακόμη σημαντικότερο των διορισμών.
Το πρόβλημα αυτό παροξύνεται εξαιτίας του γεγονότος ότι η προοπτική των ΔΕΚΟ δεν σχεδιάζεται με κριτήριο τον στρατηγικό τους ρόλο και την αναγκαστικά ταχεία τεχνολογική απαξίωση στην οποία υπόκεινται, αλλά σχεδιάζεται με κύριο κριτήριο την ισορροπία μεταξύ της πολιτικής εξουσίας, των διοικήσεων των ΔΕΚΟ, των εργαζομένων σε αυτές, και των ισχυρών προμηθευτών.
Δημόσιο συμφέρον
Το κράτος τείνει να χάσει τον ρόλο της υπεράσπισης του δημοσίου συμφέροντος και να γίνει εργαλείο νομιμοποίησης ιδιωτικών συμφερόντων ισχυρών, αλλά και άπειρων μικρών. Ο εξουσιαστικός χαρακτήρας του, που παρά την κρίση τον διατηρεί, επιδεινώνεται από τη συνεχή υποβάθμιση του πολιτικού και κοινωνικού του ρόλου προς όφελος του οικονομικού, γεγονός που εμμέσως νομιμοποιεί έναν νεοφιλελευθερισμό νεοελληνικής υφής, δηλαδή με τάσεις ασυδοσίας. Το γενικό, λοιπόν, πρόβλημα σχετικά με το ελληνικό κράτος είναι η απουσία της άσκησης διοίκησης με όρους ισονομίας, η επικράτηση της αρχής του ισχυρότερου που σε συνδυασμό με την υποβάθμιση των εθνικά και κοινωνικά νευραλγικών τομέων του, οδηγεί στην παρόξυνση των κοινωνικών ανισοτήτων. Και τούτο επιδεινώνεται από το γεγονός ότι ο εξουσι9αστικός του χαρακτήρας δεν αμβλύνεται. Ταυτοχρόνως η απουσία αξιοκρατίας και η συνεπαγόμενη αναποτελεσματικότητα, καλλιεργούν μια μάλλον επικίνδυνη κρίση αναξιοπιστίας του κράτους. Αυτή αποτελεί νομιμοποιητική αναφορά τόσο για τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές αντιμετώπισης των προβλημάτων του κράτους, όσο και για ένα είδος ατομικιστικής ανομικής συμπεριφοράς σε κοινωνικό επίπεδο.
Διαπλοκή με κοινωνικές ομάδες
Η διαπλοκή του κράτους με τις κοινωνικές ομάδες πραγματοποιείται με όρους τέτοιους που έχουν σήμερα οδηγήσει στην ιδιωτικοποίηση των σχέσεων κράτους κοινωνίας με εκτεταμένες πρακτικές διαφθοράς και θεσμικής φαυλότητας. Το μείζον πρόβλημα σχετικά με το ελληνικό κράτος σήμερα συνοψίζεται στο γεγονός ότι σε πολλούς τομείς του έχει πάψει και σε άλλους έχει αμβλυνθεί η διάκριση μεταξύ δημοσίου συμφέροντος και ιδιωτικών. Η αναδιάταξη των κέντρων ισχύος στο εσωτερικό του κράτους προς όφελος των πολιτικών και κοινωνικών του λειτουργιών και σε βάρος των οικονομικών, καθώς και η συγκρότηση ανεξάρτητων και σταθερών επιτελικών κέντρων αποτελούν τις βασικές προτεραιότητες για την αναβάθμιση αυτού του τόσου κρίσιμου πόλου της ελληνικής κοινωνίας.
Για την αντιγραφή
Γιάννος Παπαϊωάννου