Γράφει ο Θεόδωρος Κουτρούκης*
Το σκηνικό είναι γνωστό: Ο πρωτότοκος γιος του δάσκαλου σε ένα ακριτικό χωριό βίασε την κόρη του ιερέα και -ασφαλώς- σύμφωνα με τη «δεοντολογία» των τηλεοπτικών σταθμών το θέαμα θα πρέπει να απασχολήσει το πανελλήνιο. Το αποτέλεσμα είναι ο εξευτελισμός των προσώπων και η κατακρεούργηση των τελευταίων ψηγμάτων ηθικής. Τουλάχιστο δε φτάσαμε ακόμη στην απευθείας μετάδοση του βιασμού.
Η παρουσίαση εκπομπών που ασχολούνται με πτυχές της προσωπικής ζωής απλών ανθρώπων, έχει ήδη δημιουργήσει πολλούς προβληματισμούς και ανησυχίες. Όπως σημειώνει σε μελέτη του ο γάλλος κοινωνιολόγος Πιέρ Μπουρντιέ ορισμένες από τις πιο αποκρουστικές πλευρές του τηλεοπτικού Λεβιάθαν είναι: εκχυδαϊσμός των γεγονότων, ομογενοποιήση της κουλτούρας, ισοπέδωση της γνώσης, ένα είδος πολιτισμικού φαστ φουντ. Είναι αδιαμφισβήτητο το γεγονός πως η μικρή οθόνη απορροφά πλέον το μεγαλύτερο μέρος του μέσου πολίτη. Ο τηλεοπτικός αυτός χρόνος βρίθει από εκπομπές χαμηλού κόστους και ποιότητας. Τα προσωπικά δράματα και οι ..........
ροζ ιστορίες κεντρίζουν το ενδιαφέρον πολυάριθμων θεατών, εξασφαλίζουν υψηλή θεαματικότητα του προγράμματος και, συνεπώς, προσελκύουν περισσότερες διαφημίσεις αυξάνοντας τον κύκλο εργασιών και τα κέρδη των ραδιοτηλεοπτικών επιχειρήσεων.
Γράφοντας για την τηλεόραση ο παγκοσμίου φήμης αυστριακός φιλόσοφος Καρλ Πόπερ σημειώνει πως «το επίπεδό της έπεσε επειδή τα τηλεοπτικά κανάλια ήταν υποχρεωμένα να παράγουν ολοένα και περισσότερο εντυπωσιακές εκπομπές. Αυτό, όμως, που είναι εντυπωσιακό σπάνια είναι και καλό». Άμεσο επακόλουθο του παραπάνω φαινομένου είναι η δημόσια διαπόμπευση και η σπίλωση ανίσχυρων ανθρώπων, η καταπάτηση των ατομικών τους δικαιωμάτων και η ισοπέδωση κάθε έννοιας μικρόκοσμου, εκείνου που οι Αγγλοσάξονες ονομάζουν privacy.
Και ο Πόππερ συνεχίζει υποστηρίζοντας ότι οι υπεύθυνοι των τηλεοπτικών καναλιών προτείνουν στο κοινό διαρκώς και χειρότερες εκπομπές, αυξάνοντας τη δόση της βίας, του σεξ και του εντυπωσιασμού. Με άλλα λόγια, «προσθέτουν ολοένα και περισσότερο πιπέρι στα χαμηλής ποιότητας γεύματα, ώστε να καταφέρουν να γίνει αποδεκτή η άνοστη και άθλια γεύση τους».
Πολυποίκιλες είναι οι απόψεις που έχουν διατυπωθεί για τους τρόπους αντιμετώπισης των δυσμενών συνεπειών των τηλεοπτικών προγραμμάτων. Η θεσμοθέτηση κανόνων δεοντολογίας από τα ίδια τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και τους εμπλεκόμενους σε αυτά, φαίνεται πως θα μπορούσε να αποτελέσει μια ρεαλιστική λύση. Σε κάθε περίπτωση η τηλεόραση είναι ένα πανίσχυρο μέσο διαμόρφωσης συνειδήσεων και συμπεριφορών και, επομένως, η ύπαρξη κάποιου είδους κοινωνικού ελέγχου αποτελεί έναν εκ των ων ουκ άνευ όρο για την κοινωνικά επωφελή λειτουργία της.
Άλλωστε, καταλήγει ο Πόππερ: «Η τηλεόραση έχει εξελιχθεί σε μια κολοσσιαία εξουσία, στην ισχυρότερη εξουσία της εποχής μας, λες και είναι ο ίδιος ο Θεός που μιλάει. Καμία δημοκρατία δεν μπορεί να επιβιώσει επί μακρόν αν δεν περιορίσει, αν δε βάλει τέλος στην κατάχρηση αυτής της εξουσίας».
* Επικ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου