Την οικονομική κρίση που πλήττει την Ελλάδα συνοδεύουν την τελευταία εβδομάδα διάφορες φήμες. Οι διαδόσεις αυτές επιτείνουν την αρνητική ψυχολογία και αυξάνουν τα spreads. Είναι όμως αναμενόμενες. Σε κάθε εποχή κρίσης φουντώνουν οι φήμες, κατευθυνόμενες ή αυθόρμητες.
Το ίδιο είχε συμβεί στο κραχ του 1929 στις ΗΠΑ. Στην καταβαραθρωμένη Γουόλ Στριτ κυκλοφορούσε η φήμη ότι 11 (όχι 10, ούτε 12) κερδοσκόποι είχαν αυτοκτονήσει, ότι τα χρηματιστήρια του Σικάγου και του Μπάφαλο είχαν κλείσει, ότι επέκειτο λουκέτο στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης. Ολα αυτά ερευνήθηκαν εκ των υστέρων και βρέθηκαν αναληθή.
Φήμες και πόλεμος πάνε χέρι χέρι. Πολλές είναι οι συγκρούσεις που ξεκίνησαν από μια φήμη για να πειστεί η κοινή γνώμη. Για να βρει μια ευκαιρία να βομβαρδίσει το Βιετνάμ, ο Λίντον Τζόνσον ισχυρίστηκε στις αρχές Αυγούστου 1964 ότι το αμερικανικό αντιτορπιλικό «USS Μaddox» είχε δεχθεί επίθεση από Βορειοβιετναμέζους. Και ο πόλεμος στο Ιράκ ξεκίνησε το 2003 με φήμες για τα όπλα μαζικής καταστροφικής του Σαντάμ, τα οποία στόχευαν ακόμη και τις βρετανικές βάσεις στην Κύπρο. Δύο χρόνια αργότερα, ο ..........
τότε αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων του Ισραήλ Μοσέ Γιαλόν επιχείρησε να αναζωπυρώσει τη φήμη ισχυριζόμενος ότι ο Σαντάμ τα είχε μεταφέρει στη Συρία έξι εβδομάδες προτού αρχίσει ο πόλεμος.
Στον Β Δ Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρξε όργιο φημών. Ο βρετανικός στρατός ίδρυσε την Επιτροπή Υπόγειας Προπαγάνδας (UΡC) που επινοούσε φήμες για βρετανικά υπερόπλα και ανέπτυξε διεθνή δίκτυα για να τις διαδίδει. Ομοίως οι ΗΠΑ άρχισαν να καλλιεργούν τις δικές τους φήμες για υπερόπλα μέσω του Γραφείου Στρατηγικών Υπηρεσιών (ΟSS) που μετεξελίχθηκε στη CΙΑ.
Οι φήμες γράφουν Ιστορία- ενίοτε θετι κή. Για να πείσει τους Ελληνες να τρώνε πατάτες, ο Ιωάννης Καποδίστριας έβαλε να τις φυλάνε και διέδωσε πως ήταν θησαυρός. Ως αποτέλεσμα, οι πατάτες κάνουν θραύση από τότε. «Η φήμη που διέδωσε ο Καποδίστριας,της οποίας η ακρίβεια είναι αμφίβολη,λειτούργησε θετικά» λέει στο «Βήμα» ο ιστορικός Βασίλης Παναγιωτόπουλος . Και κάνει διάκριση μεταξύ της σκόπιμης διασποράς πληροφοριών για να τονωθεί ή να καταρρακωθεί το αίσθημα αυτών στους οποίους απευθύνονται και στις εγγενείς λαϊκές φήμες, που γεννιούνται αυτοτελώς σε μικρές κοινωνικές ομάδες, σε περιόδους κρίσης.
Μεγάλη η κινητήριος δύναμη της φήμης. Το Ελντοράντο, η θρυλική «χαμένη πόλη του χρυσού», προσείλκυε ευρωπαίους κατακτητές («κονκισταδόρες») στην Αμερική επί δύο αιώνες μετά την ανακάλυψή της.
Εκτοτε τρέφεται από την άγνοια σε συνδυασμό με τον φόβο. Οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου πυροδότησαν πολλές ανησυχητικές φήμες: τρομοκράτες είχαν μολύνει με σπορίδια άνθρακα ένα στα πέντε κουτάκια Ρepsi, κανένας εβραίος δεν εμφανίστηκε στη δουλειά του στους Δίδυμους Πύργους την επίμαχη ημέρα (στην πραγματικότητα, το 15% των θυμάτων ήταν εβραίοι).
Μετά την καταστροφή που προκάλεσε ο κυκλώνας Κατρίνα στη Νέα Ορλεάνη το 2005, ήρθαν οι φήμες για να «αποτελειώσουν» το έργο: τα νερά ήταν γεμάτα καρχαρίες, τρομοκράτες είχαν τοποθετήσει βόμβες στα φράγματα...
Το περίεργο είναι ότι είμαστε συχνά πρόθυμοι να πετάξουμε τη λογική από το παράθυρο και να πιστέψουμε οτιδήποτε: από το ότι ο Μπαράκ Ομπάμα είναι μουσουλμάνος ως το ότι οι Judas Ρriest φύτευαν «παρασυνειδησιακά» μηνύματα στα τραγούδια τους για να κάνουν τους ακροατές τους να αυτοκτονήσουν. Μάλιστα το τελευταίο έγινε τόσο πιστευτό που αμερικανοί γονείς κατέθεσαν βροχή μηνύσεων εναντίον χέβι μέταλ συγκροτημάτων χωρίς να αναρωτηθούν: «Τι συμφέρον έχουν να αυτοκτονήσει όλο το κοινό τους;».
Η ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΗ ΦΗΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
«Οι Ρώσοι πίσω από τη Φιλική Εταιρεία...»
«Μια φήμη που έπαιξε μεγάλο ρόλο στην ελληνική ιστορία είναι αυτή που διέδωσαν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης και η Φιλική Εταιρεία,ότι την ελληνική επανάσταση θα βοηθούσε μια μεγάλη δύναμη- εννοώντας τη Ρωσία- χωρίς να έχει εξασφαλιστεί τέτοια εγγύηση»λέει στο «Βήμα» ο γνωστός ιστορικός κ. Βασίλης Παναγιωτόπουλος, ομότιμος διευθυντής Ερευνών στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών.«Με την πάροδο του χρόνουη φήμη άρχισε να εξανεμίζεται και να ξεπερνιέται ως αναγκαιότητα όταν η επανάσταση σταθεροποιήθηκε.Ομως είχε επιτελέσει τεράστιο έργο:η προσδοκία ρωσικής βοήθειας εμψύχωσε τις δυνάμεις των επαναστατών,με αποτέλεσμα να υπάρξει μια άτυπη συμμαχία με τη Ρωσία ερήμην της Ρωσίας». Αυτή θεωρεί ο κ.Παναγιωτόπουλος τη μεγαλύτερης σημασίας φήμη που έχει κυκλοφορήσει στη δύο αιώνων ιστορία του σύγχρονου ελληνικού κράτους. ΔΙΑΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΜΕΙΝΑΝ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ
Οταν ο Μέγας Αλέξανδρος το 331 π.Χ.επισκέφθηκε τον ναό του Αμμωνα Ρα στη Σίβα της Αιγύπτου διέδωσε πως ο θεός τού αποκάλυψε ότι ήταν γιος του- εν μέρει για πολιτικούς λόγους,εν μέρει διότι πιθανώς το πίστεψε και ο ίδιος.
Η φήμη ότι η Ιωάννα της Λωρραίνης έβλεπε οράματα με την Παναγία έβαλε ένα 18χρονο κορίτσι επικεφαλής των γάλλων στρατιωτών το 1430 εναντίον των Αγγλων στον Εκατονταετή Πόλεμο.
Το 1939 ο Χίτλερ «σκηνοθέτησε» δήθεν πολωνικές επιθέσεις για να πείσει τους Γερμανούς να τον ακολουθήσουν στην εισβολή στην Πολωνία.
Ο Τζον Κέρι «είναι Γάλλος»,ο Τζον Μακ Κέιν «έχει ένα νόθο μαύρο παιδί»,ο Μπαράκ Ομπάμα «είναι μουσουλμάνος».Ιδού μερικές από τις φήμες που κυκλοφόρησαν σε πρόσφατες αμερικανικές εκλογές για να πλήξουν υποψήφιους προέδρους των ΗΠΑ. Ο Στάλιν ισχυρίστηκε ότι για τη σφαγή 22.000 αξιωματικών το 1940 στο δάσος του Κατίν στην Πολωνία ήταν υπεύθυνοι οι ναζιστές και μόνο το 1988 παρουσιάστηκαν ισχυρές ενδείξεις ότι ήταν έργο Σοβιετικών.
Στον Ψυχρό Πόλεμο σχεδόν κάθε αμερικανική πόλη πίστευε ότι ήταν ο «υπ΄ αριθμόν 2» στόχος των Σοβιετικών διότι...έβρισκε ως αιτιολογία ένα εργοστάσιο ή κάτι άλλο που υπήρχε στην περιοχή.
Στην πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους το 1453 κυκλοφόρησε η φήμη στο οθωμανικό στρατόπεδο για πιθανή άφιξη πολυάριθμου χριστιανικού στόλου από τη Δύση, πράγμα που ανάγκασε τον Μωάμεθ να εντείνει την προσπάθεια για την κατάληψη της Πόλης. Το 1898 ο αμερικανός πρόεδρος Γουίλιαμ Μακ Κίνλεϊ ισχυρίστηκε ότι ισπανική τορπίλη είχε πλήξει το πολεμικό πλοίο «USS Μaine» στον κόλπο της Αβάνας για να πείσει την κοινή γνώμη να υποστηρίξει τον Ισπανοαμερικανικό Πόλεμο.
Bήμα