γράφει η Βιολόγος
Για τους αρχαίους Έλληνες ο Ύπνος ήταν αδελφός του Θανάτου. Θεωρούσαν λογικό ότι υπάρχει σχέση ανάμεσα σε αυτές τις δυο μυστήριες, αδρανείς καταστάσεις. Τα παιδιά του Ύπνου δημιουργούσαν τα όνειρα: ο Μορφέας μπορούσε να εμφανίζεται με οποιαδήποτε ανθρώπινη μορφή, ο Φοβήτωρ έστελνε τους εφιάλτες, ο Φάντασος τα μπερδεμένα, μη ρεαλιστικά όνειρα. Πολύ αργότερα ο Σαίξπηρ έγραψε " Είμαστε φτιαγμένοι από το ίδιο υλικό που είναι φτιαγμένα τα όνειρα και η μικρή ζωή μας διαρκεί όσο ένας ύπνος ". Σήμερα οι επιστήμονες, αφού βλέπουν ότι δεν μπορούν να κάνουν και πολλά πράγματα για τη διάρκεια του ύπνου αυτού, προσπαθούν τουλάχιστον να ανακαλύψουν το υλικό των ονείρων. Και το αναζητούν στα εγκεφαλικά κύτταρα..
Κατά τη διάρκεια του ύπνου, συνήθως, περνάμε από 5 διαδοχικά στάδια. Όλα μαζί αποτελούν ένα πλήρη κύκλο ύπνου, που διαρκεί κατά μέσο όρο 90-110 λεπτά. Οι κύκλοι ύπνου επαναλαμβάνονται. Τα περισσότερα όνειρα συμβαίνουν στο 5ο κατά σειρά στάδιο που είναι αρκετά διαφορετικό από τα άλλα και ..........ονομάζεται στάδιο REM (Rapid Eye Movement = ταχεία κίνηση των ματιών).
Μόλις μπαίνουμε στο στάδιο REM η αναπνοή μας γίνεται πιο γρήγορη και ακανόνιστη, οι βολβοί των ματιών μας κινούνται γρήγορα σε διάφορες κατευθύνσεις και οι μύες των άκρων μας παροδικά παραλύουν. Αν κάτι παρεμβληθεί σε αυτή την παράλυση, το σώμα μας θα αρχίσει να συμμετέχει στους ονειρικούς μας ρόλους - ένα σπάνιο, επικίνδυνο πρόβλημα. Ένα άτομο που ονειρεύεται ότι παίζει με μια μπάλα, για παράδειγμα, μπορεί να τρέξει προς τα έπιπλα ή να χτυπήσει κάποιον που κοιμάται δίπλα του ενώ προσπαθεί να πιάσει τη μπάλα στον ύπνο του.
Κατά τη διάρκεια του REM, οι περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τα οπτικά ερεθίσματα είναι πολύ ενεργές ενώ οι περιοχές που σχετίζονται με τη λογική σκέψη είναι πολύ ήσυχες. Αυτά τα ευρήματα συμφωνούν με το γεγονός ότι ενώ τα όνειρα μας φαίνονται πολύ ζωντανά είναι γεμάτα από παράλογες καταστάσεις που συμβαίνουν σε διαστρεβλωμένο χρόνο.
Κατά τη διάρκεια της νύχτας οι άνθρωποι βιώνουν 4-5 περιόδους REM ύπνου. Είναι σχετικά σύντομες στην αρχή αλλά η διάρκειά τους αυξάνεται όσο περνά η νύχτα. Όσο μεγαλώνουμε περνάμε όλο και λιγότερο χρόνο του ύπνου μας στο στάδιο REM. Αν υποθέσουμε ότι ονειρευόμαστε κάθε φορά που είμαστε στο στάδιο αυτό, τότε θα έχουμε δει 1.825 όνειρα στη διάρκεια ενός έτους, ενώ ένα άτομο ηλικίας 75 ετών θα έχει δει 136.875 όνειρα Θυμόμαστε λιγότερα από το 10-15% των ονείρων μας (http://www.tovima.gr/default.
«Δε νομίζω ότι γνωρίζουμε κάτι με σιγουριά σχετικά με το λόγο ύπαρξης των ονείρων» λέει ο ψυχίατρος Robert Stickgold, της Ιατρικής Σχολής του Harvard. Ο ίδιος πιστεύει ότι μια από τις σημαντικότερες λειτουργίες των ονείρων είναι η επεξεργασία πληροφοριών. Επίσης, ότι τα όνειρα βοηθούν στη δημιουργική σκέψη, στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και στην επίλυση προβλημάτων. Πράγματι, μερικοί άνθρωποι αναφέρουν ότι ξύπνησαν με τη λύση ενός προβλήματος που τους ταλαιπωρούσε για μέρες. Τα όνειρα μπορεί να μας παρέχουν την ευκαιρία να συνδυάζουμε γεγονότα που έχουν σχέση μεταξύ τους αλλά δεν συνέβησαν ταυτόχρονα, να συνδυάζουμε πολύ διαφορετικές έννοιες που δε θα συνδέαμε ποτέ όταν είμαστε ξύπνιοι. Ο REM ύπνος ενεργοποιεί τις περιοχές του εγκεφάλου που χρησιμοποιούνται στη μάθηση. Αυτό μπορεί να είναι σημαντικό για τη φυσιολογική εγκεφαλική ανάπτυξη κατά τη διάρκεια της βρεφικής ηλικίας. Γενικά, ένας καλός ύπνος με μεγάλη διάρκεια REM μπορεί να βελτιώσει περίπου κατά 15% την ικανότητά μας να θυμηθούμε ό,τι μάθαμε την προηγούμενη μέρα.
Κανείς δεν ξέρει με σιγουριά αν τα ζώα ονειρεύονται όπως κι εμείς. Στα θηλαστικά και στα πτηνά υπάρχει το στάδιο REM. Ποντίκια που ζουν κανονικά 2-3 χρόνια, όταν στερούνται το στάδιο αυτό επιβιώνουν μόνο 5 εβδομάδες κατά μέσο όρο. Όταν στερούνται όλα τα στάδια του ύπνου ζουν μόνο 3 εβδομάδες. Τα παραπάνω κάνουν τους επιστήμονες να πιστεύουν ότι ο ύπνος και ειδικά το στάδιο REM έχει μεγάλη σημασία και για τη δική μας επιβίωση.
Έρευνες δείχνουν ότι τα ζώα έχουν σύνθετα όνειρα και ότι τα όνειρά τους έχουν σχέση με τις καθημερινές τους εμπειρίες. Γάτες στις οποίες οι ερευνητές είχαν αδρανοποιήσει το μέρος εκείνο του εγκεφάλου που ήταν υπεύθυνο για τη χαλάρωση των μυών, ενώ κοιμόντουσαν κανονικά, κατά τη διάρκεια του REM γρατζουνούσαν βίαια και μερικές φορές έτρεχαν γύρω γύρω με τα μάτια κλειστά για 1-2 λεπτά σα να κυνηγούσαν.
Οι επιστήμονες που ασχολούνται με τη μελέτη των ονείρων και του ύπνου γενικότερα πιστεύουν ότι η ανάλυση των ονειρικών σταδίων θα μπορούσε να είναι πολύτιμο εργαλείο για τη θεραπεία δυσλειτουργιών μνήμης όπως η αμνησία και η νόσος του Αλτσχάιμερ. Επίσης ελπίζουν να βρουν τρόπους για να μαθαίνουμε ευκολότερα και να θυμόμαστε αποτελεσματικότερα.
Η επιστήμη είναι ορθολογική, ακόμα και όταν ασχολείται με κάτι τόσο άυλο όσο τα όνειρα. Εμείς, αφού ξεκινήσαμε ποιητικά, ας τελειώσουμε ονειροπολώντας με το παρακάτω βίντεο: