Γράφει ο ιστορικός-συγγραφέας Ματθαίος Χ. Ανδρεάδης
Τα γεγονότα που ζη στις μέρες μας η Ελλάδα σχετικά με τους ξένους ομολογιούχους και την επίθεση που δέχεται απ΄τα Ευρωπαϊκά, κατά κύριο λόγο, ΜΜΕ (έντυπα και μη), με πρωτοστατούσα την Αγγλική εφημερίδα «Ταϊμς» που χθεσινό κύριο θέμα της είναι η Ελληνική οικονομία με τίτλο «Το τίμημα της ύβρεως»,θα μπορούσαν να συσχετισθούν με τα όσα έζησε η χώρα περί τά τέλη του 19ου αιώνα, με θέμα,σχεδόν,ίδιο:
Τότε,δηλαδή που (απ΄το το 1892, κυρίως), το ζήτημα του δημοσίου χρέους απασχολούσε και τους ξένους ομολογιούχους και την κοινή γνώμη της χώρας. Γεγονός που είχε οδηγήσει και τον Ανδρέα Λασκαράτο να δημοσιεύσει επιστολή του που απευθυνόταν στον πρωθυπουργό Χαρίλαο Τρικούπη, όπου εκτός των άλλων του έγραφε και τα εξής: «...Καλεσμένος όθεν ως ο άνθρωπος της Ελλάδος σήμερον να κυβερνήσης το ΄Εθνος σου, δεν σου πρέπει κόμμα. Το κόμμα ήθελε σε καταβιβάσει. Δεν σου πρέπουν ρουσφέτια. Τα ρουσφέτια ήθελε σε αμαυρώσουν. Γνωρίζω, οτι κυβερνάς Ρωμηούς, οι οποίοι βάνουν όρον της υποστηρίξεώς των τα ρουσφέτια. Αλλ΄οι αδιαφορούντες άφινε να σε ρίχνουνε. Κάθε σου πτώση θέλ' είναι μάθημα δια το ανήλικον ΄Εθνος μας(...). Οι Ρωμηοί δεν είναι όλοι διεφθαρμένοι. Είναι μεταξύ των και έντιμος εξαίρεσις. Σύ δε τώρα-πλέον με πείραν αρκετήν των συνεθνήτων σου-μπορείς εύκολα να εκλέξης όχι πλέον μεταξύ του πρώην κόμματος, αλλά μεταξύ των πολιτευομένων συνεθνήτων σου τους ικανωτέρους και τιμιωτέρους, οι οποίοι θέμενοι στην κυβερνητικήν σου μηχανήν, ήθελ΄ειναι ζωοδότειρο δρόσισμα στη μαραμένη και ταπεινωμένη Ελλάδα».
Και είχε στρέψει, τότε, η κυβέρνηση Χαριλ.Τρικούπη την προσοχή της στα οικονομικά θέματα, εφαρμόζοντας πρόγραμμα πολύ ..............
αυστηρών οικονομιών και πολιτική λιτότητας, ενώ απασχολούνταν ζωηρά με την άμεση εξοικονόμηση συναλλάγματος για την πληρωμή των τοκομεριδίων, επιχειρώντας ν΄ανταπεξέλθει προς το πολύ σοβαρό πρόβλημα με την τακτική της «φυγής πρός τα εμπρός», δηλαδή τη σύναψη δανείων για την εξόφληση των παλαιών. Οι όροι όμως των δανείων ήσαν πάρα πολύ δυσμενείς και για τούτο εγκαταλείφθηκε η προσπάθεια αυτή.
Αφού οι υπολογισμοί του Χαριλ.Τρικούπη για την απόδοση της Ελληνικής οικονομίας τα χρόνια 1886-1890 είχαν διαψευσθεί, είχε δε ακολουθήσει η μεγάλη σταφιδική κρίση, οι νέες ελπίδες που αναπτύχθηκαν πάλι το εσωτερικό της χώρας, αποδείχθηκαν φρούδες. H αντιπολίτευση άρχισε να μιλάει για επικείμενη χρεωκοπία της χώρας. Και την 27η Απριλίου 1893 ο Χ.Τρικούπης παραιτήθηκε. Η κυβέρνηση Σ.Σωτηρόπουλου ασχολήθηκε με το επείγον θέμα της έγκαιρης εξεύρεσης των απαιτούμενων χρημάτων για την πληρωμή των τοκομεριδίων. Για δε την αποτροπή κινδύνου πτώχευσης συνήψε δάνειο με τον οίκο Χάμπρο του Λονδίνου κάτω από εξαιρετικά βαρείς όρους. Παρ΄ολα αυτά η εντύπωση οτι επρό κειτο για προανάκρουσμα πτώχευσης ήταν παρά πολύ έντονη. Η κατάσταση είχε αρχίσει να εξελίσσεται πάρα πολύ δυσμενώς: Στο χρηματιστήριο δυσπιστία, πτώση των αξιών, άνοδος της τιμής του συναλλάγματος.
Ο Χαριλ.Τρικούπης επανήλθε στην εξουσία την 30η.10.1893.Η κυβέρνησή του αυτή επρόκειτο να συνδεθεί με την αναγγελία της πτώχευσης της χώρας, μέσα σε διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες, με κίνδυνο ταραχών.
Έτσι, πριν ακριβώς 116 χρόνια, δηλαδή την 14η Δεκεμβρίου 1893, ο Χαρίλ.Τρικούπης δήλωνε επίσημα απ΄το βήμα της Βουλής την αδυ ναμία του κράτους να εκπληρώσει τίς υποχρεώσεις του και την ανάγκη διαπραγματεύσεων με τους δανειστές.Τότε ζητώντας με νομοσχέδιο, που κατέθεσε στην Βουλή «περί εξυπηρετήσεως δανεί ων» την έγκριση να έλθει σε διαπραγματεύσεις με τους ομολογιού χους των δανείων σε χρυσό, είπε την περίφημη φράση: «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν!».
Η αντιπολίτευση αντέδρασε πολύ ζωηρά,ο δε ξένος τύπος έγραφε για «ληστοπραξία» της Ελλάδας, ενώ κατά της χώρας απειλούνταν κατοχή και δήμευση των Ελληνικών θωρηκτών...
Το νομοσχέδιο αυτό καθώς και άλλο περί ακυρώσεως δανείου κεφαλαιοποιήσεως του εξωτερικού, κατά τους ειδήμονες, εξέφραζαν νομικά την πτώχευση, που υπήρξε η τρίτη κατά σειρά στην Ελλάδα, μετά τις πτωχεύσεις κατά την Επανάσταση και τη Μοναρχία.
Tο μεγαλεπήβολο πρόγραμμα του Χαριλ. Τρικούπη (όπως έχει σημειωθεί ιστορικά) για την ανασυγκρότηση και ανάπτυξη του τόπου, αποδείχθηκε ανώτερο των δυνατοτήτων της χώρας.
Η αντιπολίτευση συνέχισε τις λαϊκές κινητοποιήσεις και εκδηλώσεις, με τη μορφή συλλαλητηρίων των κτηματιών και των επιτηδευματιών έναντιον των νέων φόρων.
Ο Χαρίλ.Τρικούπης έχοντας χάσει το λαϊκό έρεισμα αντιμετώπιζε συστηματική υπονόμευση απ΄το εξωτερικό. Ο πόλεμος των ομολογιούχων ήταν αμείλικτος.Τα πυρά τους, που μέχρι τότε στρέφονταν κατά του Χ.Τρικούπη, μετά από λίγο θα στρέφονταν κατά της χώρας.
Την 16η Απριλίου 1895, δηλαδή είκοσι ακριβώς χρόνια αφ΄ότου τον Απρίλιο 1875 σχημάτισε την πρώτη του κυβέρνηση, ο Χαρίλ Τρικούπης αποχώρησε απ΄την πολιτική,τη δε 5η Μαϊου 1895 αναχώρησε για το εξωτερικό, απογοητευμένος, για να μη επιστρέψει ζωντανός.Πέθανε την 30η Μαρτίου του επομένου χρόνου (1896) στις Κάννες της Γαλλίας και ετάφη στην Αθήνα, μέσα σε καθολικό πένθος.
Ολόκληρος ο Ελληνικός τύπος και οι σοβαρώτερες εφημερίδες όλου του κόσμου ανήγγειλαν την είδηση του θανάτου του, αφιερώνοντας μεγάλα βιογραφικά σημειώματα και άρθρα όσα για κανένα άλλο ως τότε ΄Ελληνα πολιτικό.Οι «Τάϊμς» του Λονδίνου που μέχρι τότε πρωτοστατούσαν εναντίον του (βλ. ένθετο σκίτσο όπου ο Χαριλ. Τρικούπης πλήττεται άγρια απ΄όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές εφημερίδες με πρωταγωνιστές τους «Τimes»), έγραψαν εγκωμιαστικά για τον άνδρα, θυμίζοντας, ανάμεσα σ΄άλλα, τα όσα ο Θουκυδίδης (Ιστορ. Β΄ 65) γράφει για τον Περικλή: «Μεγάλη έχοντας εξουσία και ικανότητα επιβολής της γνώμης του, δοθέντος δε ότι και πασιφανώς αναδείχθηκε στον ύψιστο βαθμό ανώτερος χρημάτων, συγκρατούσε το πλήθος σεβόμενος τις ελευθερίες του και δεν κατευθυνόταν αυτός απ΄το λαό, αλλά μάλλον αυτός τον κατηύθυνε. Τούτο δε γιατί, μη αποβλέποντας ν΄αποκτήσει επιρροή με απαράδεκτες μεθόδους,δεν κολάκευε το λαό,αλλά βασιζόμενος στην κοινή εκτίμηση μπορούσε ν΄αντιταχθεί στις αξιώσεις του και εν ανάγκη να προκαλέσει την οργήν του».