Γράφει ο Τριαντάφυλλος Καρατράντος
Από το 1922, όταν και τυπώθηκε για πρώτη φορά, το Foreign Affairs αποτελεί ίσως τον πλέον αντιπροσωπευτικό χώρο συζήτησης για την Αμερικανική εξωτερική πολιτική και τις θέσεις των ΗΠΑ για τα διεθνή ζητήματα. Ο εκδότης αυτής της διμηνιαίας περιοδικής επιθεώρησης είναι το Συμβούλιο για τις Εξωτερικές Σχέσεις (Council on Foreign Relations), μία ΜΚΟ με σκοπό την αύξηση της κατανόησης για την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ και τις διεθνείς υποθέσεις.
Το 1996 στο τεύχος τους Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου δημοσιεύτηκε το άρθρο: «Τα Κομβικά Κράτη, ένα νέο πλαίσιο για την Πολιτική των ΗΠΑ στον αναπτυσσόμενο κόσμο», των Robert Chase, Emily Hill και Paul Kennedy. Οι συγγραφείς πρότειναν ένα νέο πλαίσιο για την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, μία στρατηγική για τη διαχείριση των κομβικών κρατών. Σύμφωνα με το πλαίσιο αυτό, από τα περίπου 140 κράτη του λεγόμενου αναπτυσσόμενου κόσμου, οι ΗΠΑ θα πρέπει να ασχοληθούν με μία ομάδα 9 κρατών. Τα 9 αυτά κράτη, τα οποία οι συγγραφείς ονομάζουν κομβικά, μπορούν να επηρεάσουν σύμφωνα, με τη θεωρία τους, την περιφερειακή και την παγκόσμια ασφάλεια. Οι συγγραφείς υποστήριζαν σθεναρά ότι οι ΗΠΑ θα πρέπει να διαθέσουν το σύνολο των πόρων της εξωτερικής τους πολιτικής σε αυτές τις 9 χώρες.
Η λίστα των κομβικών κρατών περιελάμβανε το Μεξικό, τη Βραζιλία, την Αλγερία, την Αίγυπτο, τη Νότια Αφρική, την Τουρκία, την Ινδία, το Πακιστάν και την Ινδονησία.
Η ιδέα του...... κομβικού κράτους, του σημείου δηλαδή που επηρεάζει όχι μόνο την περιοχή του, αλλά και τη διεθνή σταθερότητα, δεν ήταν καινούρια, έρχεται από τις αρχές του 1900, ίσως και λίγο νωρίτερα, από τον Βρετανό γεωγράφο Sir Halford Mackinder. Το αρχέτυπο που χρησιμοποιήθηκε για το κομβικό κράτος σε όλο τον 19ο αιώνα ήταν η Τουρκία. Η καρδιά του περίφημου Ανατολικού Ζητήματος, λόγω της ιδιαίτερης στρατηγικής θέσης της Τουρκίας η σαλαμοποίηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν το κύριο ζήτημα πολιτικής για τη Μεγάλη Βρετανία και τη Ρωσία, εκείνη την περίοδο.
Η Τουρκία είναι ένας σύμμαχος κλειδί για τα συμφέροντα των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή και στη Ευρασία, και ιδίως στον καταμερισμό της ενέργειας. Για τις ΗΠΑ η συνεργασία με την Τουρκία θα είναι κομβική για τη σταθεροποίηση και την οικονομική ανάκαμψη του Ιράκ, καθώς και για τη δέσμευση του Προέδρου Obama για την αποχώρηση έως το 2011 όλων των στρατιωτικών δυνάμεων. Η Τουρκία, είναι επίσης, ένας σημαντικός δίαυλος για τη διεξαγωγή στρατιωτικών επιχειρήσεων στο Αφγανιστάν, τη στρατιωτική προτεραιότητα της Διακυβέρνησης Obama.
Μπορεί ο απόηχος της επίσκεψης Obama στην Τουρκία να ήταν εκκωφαντικός για την Ελλάδα, όμως η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ ασκείται από ένα σύνολο φορέων, επίσημων και μη, όσο και από μία σειρά ιδρυμάτων και δεξαμενών σκέψης, τα οποία θα πρέπει να μελετά κανείς αν θέλει να έχει σφαιρική αντίληψη για αυτή. Σημαντική θέση ανάμεσα σε αυτά τα ιδρύματα έχει το CSIS, το Κέντρο για τις Στρατηγικές και Διεθνείς Σπουδές, το οποίο λίγες ημέρες πριν την επίσκεψη δημοσιοποίησε μία μελέτη για την Αναπτυσσόμενη Δυναμική της Τουρκίας με τον υπότιτλο «Στρατηγικές Επιλογές για τις Σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας». Το ενδιαφέρον, για όποιον γνωρίζει το σύστημα της Αμερικανικής Εξωτερικής Πολιτικής των ΗΠΑ, είναι ότι η μελέτη αυτή είναι το τελευταίο προϊόν της Στρατηγικής Πρωτοβουλίας ΗΠΑ- Τουρκίας του CSIS.
Δικαιολογείται λοιπόν όλη αυτή η υστερία που μας έπιασε για την επίσκεψη του Προέδρου Obama στην Τουρκία; Γιατί μας παραξένεψε που δεν αναφέρθηκε καθόλου στις Ελληνοτουρκικές σχέσεις; Γιατί μας εντυπωσιάζει που δεν πίεσε για την επίλυση του Κυπριακού; Πολύ απλά το Κυπριακό και το Αιγαίο δεν αποτελούν στρατηγικές προτεραιότητες για τις ΗΠΑ.
Αυτό που θα έπρεπε να μας απασχολήσει είναι γιατί στην εισαγωγή της μελέτης του CSIS γίνεται λόγος για το νέο διπλωματικό ακτιβισμό της Τουρκίας, τις προσπάθειες της για την προώθηση της σταθερότητας στον Καύκασο, για τον αναπτυσσόμενο ρόλος της ως διαπραγματευτή στη Μέση Ανατολή. Μήπως πρέπει να απορήσουμε γιατί οι ΗΠΑ θεωρούν την Τουρκία, ως μέλος της G-20, σημαντικό εταίρο για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης;
Οι ΗΠΑ δεν ανακάλυψαν τη στρατηγική σημασία της Τουρκίας ούτε χθες, ούτε και το 1996. Η περίοδος της έντασης που προέκυψε το 2003 είναι η εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα, αυτό πρέπει να το καταλάβουμε καλά. Για να είμαι δίκαιος το είχαμε καταλάβει στο παρελθόν για ένα διάστημα και καταφέραμε με «επιθετική» εξωτερική πολιτική και διπλωματικές πρωτοβουλίες, ειδικότερα στα πλαίσια της ΕΕ, να καταστούμε σημαντικός πόλος στο περιφερειακό και διεθνές σύστημα.
Η Ελλάδα και η Τουρκία σήμερα είναι τα δύο ακραία παραδείγματα για τους κινδύνους της άσκησης εξωτερικής πολιτικής. Η παθητικότητα και η υπερέκταση, τα δύο πρόσωπα του Ιανού της εξωτερικής πολιτικής, τα δύο πρόσωπα του Αιγαίου σήμερα. Εάν διαβάζαμε πιο συχνά το Foreign Affairs, ένα όχι και ιδιαίτερα βαρύ περιοδικό, όπως δηλώνει και το ίδιο στο editorial του, δεν θα ξαφνιαζόμασταν και θα είχαμε όραμα, πρόγραμμα και στρατηγικό δόγμα στην Ελληνική εξωτερική πολιτική.